Fascynująca sztuka krajów północy przełomu XIX i XX wieku zyskała międzynarodowe uznanie publiczności i specjalistów dzięki świetnym wystawom zorganizowanym w ostatnich dekadach zarówno w krajach skandynawskich, Europie zachodniej i w USA. Ekspozycje ukazały najwyższą jakość artystyczną malarstwa nordyckiego i jego wyjątkowość na tle europejskim. Od tego czasu dzieła malarzy skandynawskich eksponowane są w stałych galeriach najważniejszych muzeów na świecie.
Sztuka Północy jest jednak wciąż nieznana w Polsce. Muzeum Narodowe w Warszawie we współpracy z Göteborgs konstmuseum przygotowuje ambitny projekt pt. „Przesilenie. Malarstwo Północy 1880–1910”. Jego efektem będzie pierwsza w tej części Europy przekrojowa wystawa sztuki nordyckiej przełomu XIX i XX wieku.
Narracja wystawy będzie skoncentrowana wokół kilku zagadnień charakterystycznych dla sztuki północy, takich jak: natura i związane z nią ludzkie życie i praca, dom i rodzina, mity i legendy narodowe, pejzaż symboliczny oraz „wnętrze” człowieka. Przedstawione zostaną również dwa zjawiska z pogranicza kultury artystycznej i życia społecznego: działalność kobiet malarek i kolonii artystów w Skagen.
Na wystawie pragniemy pokazać dzieła najistotniejszych twórców ze Szwecji, Danii, Norwegii, Finlandii i Islandii, które przybliżą polskiej publiczności historię i kulturę tych krajów. Pokaz zostanie wzbogacony o wybrane obrazy polskich artystów tego czasu, by zwrócić uwagę na zaskakujące podobieństwa między malarstwem polskim i nordyckim w zakresie tematyki, konwencji przedstawiania i źródeł inspiracji. Mamy nadzieję, że prezentacja przyczyni się do zmiany w postrzeganiu sztuki tego okresu, w którym wciąż dominuje perspektywa zachodnioeuropejska.
Wystawie będzie towarzyszył ilustrowany katalog, który stanie się pierwszą w Polsce publikacją na temat sztuki tego obszaru Europy.
Kuratorzy: Agnieszka Bagińska, Wojciech Głowacki
Pod brzozami, Albert Edelfelt (1854–1905)
Zaginiony w czasie II wojny światowej obraz fińskiego malarza Alberta Edelfelta Pod brzozami / Dzieci w lesie brzozowym nad fiordem Haiko z 1882 roku trafił do zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie dzięki staraniom Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu.
Obraz pierwotnie należał do rodziny carskiej, z którą Albert Edelfelt – jeden z najważniejszych malarzy fińskich – był blisko związany. Do wybuchu I wojny światowej zdobił rezydencję carską w Spale w dawnym Księstwie Łowickim. W 1914 roku ewakuowano go do Rosji, skąd powrócił do Polski na mocy Traktatu Ryskiego i w 1923 roku wpisany został na inwentarz Państwowych Zbiorów Sztuki. Zapewne aż do początku II wojny światowej dzieło Edelfelta zdobiło letnią rezydencję Prezydenta RP, którą od 1922 był właśnie pałac w Spale. Wojenne losy obrazu pozostają nieznane. W pałacu w Spale w czasie wojny mieściło się Naczelne Dowództwo Wojskowe „Wschód” (Oberost). Kiedy w 1945 roku do miejscowości wkroczyła Armia Czerwona, rezydencja został obrabowana i doszczętnie spalona.
Obraz Alberta Edelfelta odnaleziony został w 2019 roku przez osoby prywatne na strychu drewnianego domu w Łodzi należącego do ich prababci. Dzieło było zwinięte w rulon. Stan zachowania obrazu wskazywał na to, że płótno zostało niedbale wycięte z ram i zwinięte, a po jakimś czasie próbowano je rozprostować, nabijając na sztywne podłoże cienkimi gwoździkami bądź pinezkami. Następnie płótno zostało ponownie zwinięte, poprawnie, bo warstwą malarską ku górze i opakowane w szary karton. W tej formie trafiło na strych, gdzie przeleżało wiele lat.
Prywatni posiadacze obrazu dołożyli wszelkich starań, aby zabezpieczyć odnaleziony obraz i ustalić jego pochodzenie. W 2019 roku obraz poddany został profesjonalnej konserwacji. Dzięki wsparciu badaczy udało się odnaleźć dokumenty potwierdzające pochodzenie dzieła z pałacu w Spale. Posiadacze obiektu zdecydowali się nieodpłatnie przekazać obraz do zbiorów publicznych. Pod brzozami / Dzieci w lesie brzozowym nad fiordem Haiko to jedyne znane dzieło Alberta Edelfelta w polskich muzeach, a prace Edelfelta są cenione na świecie, zwłaszcza w Finlandii i Rosji.
Albert Edelfelt (1854– 1905)
Fiński malarz portrecista, przedstawiciel realizmu, jeden z pierwszych artystów fińskich o międzynarodowej renomie. Urodzony w Parvoo, rozpoczął studia artystyczne w 1869 roku w Szkole Rysunkowej Fińskiego Towarzystwa Artystycznego. W latach 1871–73 był uczniem Adolfa von Beckera. Studiował też malarstwo historii w Akademii Sztuk Pięknych w Antwerpii (1873–74), a następnie w Paryżu w École Nationale des Beaux-Arts u Jean-Léona Gérôme’a (1874–78). W roku 1881 przebywał w Hiszpanii. Zasłynął przede wszystkim jako twórca przedstawień realistycznych i portrecista, tworzył też obrazy o tematyce historycznej i religijnej.
Muzeum Narodowe w Warszawie
