17 sierpnia 1920 roku w Zadwórzu, 33 km od Lwowa, polska młodzież stoczyła z przeważającymi siłami bolszewików bohaterski bój.
Bój pod Zadwórzem, obraz Stanisława Kaczora-Batowskiego z 1929 roku. Zdjęcie Maciej Szczepańczyk, Mathiasrex, CC BY-SA 4.0
Bitwa pod Zadwórzem miała miejsce 17 sierpnia 1920 roku w czasie wojny polsko-bolszewickiej pomiędzy I batalionem z kompanią ckm, 54 pułku piechoty pod dowództwem kapitana Bolesława Zajączkowskiego należącego do oddziału wydzielonego WP rotmistrza Romana Abrahama, a oddziałami bolszewickiej 1 Konnej Armii Siemiona Budionnego. Rozegrała się na dalekim przedpolu Lwowa - 33 km od miasta w pobliżu wsi Zadwórze. Celem obrońców było opóźnienie podejścia wojsk bolszewickich do Lwowa. Heroiczna obrona zakończyła się sukcesem operacyjnym wojsk polskich.
Z batalionu w sile około 350 żołnierzy i oficerów zginęło 318 uczestników dramatycznej obrony. Mała stacja kolejowa Zadwórze stała się symbolem bohaterskiej walki młodzieży lwowskiej.
Pomimo zdobycia stacji kolejowej Zadwórze, Siemion Budionny zrezygnował z kontynuowania walki o Lwów kończąc marsz na zachód. Skierował się na północ na odsiecz wojskom w rejonie Wieprza i Warszawy, ale po klęsce pod Komarowem wycofał się na wschód. W bitwie poległo 318 Polaków i z uwagi na heroiczną walkę obrońców nazywana jest polskimi Termopilami.
Kilku obrońców udało się uratować, gdy na pole bitwy w celu rozpoznania dotarł polski pociąg pancerny, którego załoga pod ogniem bolszewików zebrała kilkanaście ciał rannych i zabitych leżących najbliżej nasypu. Oddziały Budionnego wycofały się na wschód 20 sierpnia. Tego samego dnia na pole bitwy dotarł polski pociąg pancerny „Huragan”. Na pobojowisko przybyli polscy żołnierze i rodziny poległych. Na stacji kolejowej Polacy znaleźli 318 ciał polskich żołnierzy, zmasakrowanych, zbezczeszczonych i obrabowanych. Leżących w sierpniowym słońcu, obdartych z odzieży i zmasakrowanych ciał nie można było zidentyfikować. Rozpoznano jedynie 106. Wszystkich poległych pochowano początkowo w zbiorowej mogile w pobliżu miejsca bitwy.
Zwłoki 7 poległych obrońców pochowano później uroczyście z honorami na Cmentarzu Obrońców Lwowa w oddzielnej kwaterze Zadwórzaków:
- kapitan Bolesław Zajączkowski, dowódcy
- kapitan Krzysztof Obertyński,
- podporucznik Jan Demeter,
- podchorąży Władysław Marynowski,
- porucznik Tadeusz Hanak,
- kapral Stefan Gromnicki,
- szeregowiec Eugeniusz Szark.
Pozostali polegli obrońcy Zadwórza zostali pochowani na wojskowym cmentarzyku w Zadwórzu, u stóp kurhanu.
Jesienią 1920 roku na rozkaz Inspektoratu Armii Ochotniczej na Okręg Generalny „Lwów”, na miejscu bitwy saperzy usypali wysoki na dwadzieścia metrów kurhan, na którym w 1927 roku ustawiono czterometrowy obelisk w kształcie granicznego słupa z krzyżem.
Cmentarz i pomnik bohaterów bitwy pod Zadwórzem postawiony na 20 metrowym kurhanie. Fotografia Stanisław Kosiedowski, CC BY-SA 3.0
