Ziemiańska organizacja konspiracyjna UPRAWA, TARCZA, OPIEKA, S1

Uprawa, Tarcza, Opieka, S1 – polska konspiracyjna organizacja o charakterze paramilitarnym i społecznym, składająca się w przeważającej większości z ziemian i przemysłowców, działająca od jesieni 1941 roku do końca II wojny światowej na obszarze całego Generalnego Gubernatorstwa, jak również na terenach wcielonych do Rzeszy.

Rozmowa o zupełnie zamilczanej w okresie PRL-u szerokiej akcji polskich ziemian, która przybrała kryptonim „Uprawa”-„Tarcza”. Akcja, której nadano ramy organizacyjne, rozwinęła swoją działalność w czasie wojny na terenie Generalnego Gubernatorstwa. Koncepcja powołania ziemiańskiej organizacji paramilitarnej zrodziła się wśród działaczy przedwojennego Związku Ziemian, zdelegalizowanego przez Niemców - Karola Tarnowskiego i Leona Krzeczunowicza. O tym, jak wartościowa była praca "Uprawy” jako zaplecza gospodarczego dla akcji niepodległościowej, świadczą słowa dowódcy AK, gen. Tadeusza Komorowskiego „Bora”:

"(...) Niezmiernie ważną i wprost nieocenioną była stała, świetnie zorganizowana pomoc dla oddziałów partyzanckich, które od lata 43 r. poczęły się mnożyć jak grzyby po deszczu, a w rok później nasyciły teren do takiego stopnia, że tylko opieka „Tarczy” uchroniła je od głodu, demoralizacji i rabunku."

IPNtvPL

Prezydent Ignacy Mościcki z wizyta w siedzibie przedwojennego Związku Ziemian, 1929 rok. Domena publiczna.

Organizacje konspiracyjne Uprawa, Tarcza, Opieka, S1 powstały na bazie przedwojennych struktur Związku Ziemian. Pomysł utworzenia struktury konspiracyjnej wyszedł od ziemianina, Leona Krzeczunowicza oraz hrabiego Karola Hilarego Tarnowskiego herbu Leliwa z Chorzelowa. 

Fundacja im. Zofii i Jana Włodków

Organizacja miała zdecentralizowaną strukturę, na jej czele stali luźno powiązani ze sobą:

• Roman Lasocki ps. „Prezes” [przedwojenny sekretarz generalny Rady Naczelnej Organizacji Ziemiańskich],
• Leon Krzeczunowicz ps. „Roland”, „Ekspress”, „S1”,
• Leon Popławski z Obszaru Warszawa,
• Andrzej Józef Sapieha ps. „Kodeński” (do wiosny 1944 roku),
• Karol Hilary Tarnowski ps. „Leliwa” z Okręgu Kraków,
• Paweł Żółtowski ps. „Ogończyk” z Obszaru Warszawa,
• Jan Zamoyski ps. „Florian” z Okręgu Lublin.
• Franciszek Unrug ps. „Dąb” z Okręgu Poznań.

Żródła:

• Maciej Rudziński - „Uprawa” vel „Tarcza” | „Niepodległość i Pamięć” Nr 18, str. 179-196,  2002 | Tekst udostępniony do dowolnego wykorzystania CC BY-NC-ND 4.0
• Avengers po polsku, czyli mało znana historia „Tarczy”
• Relacja Macieja Rudzińskiego - przedwojenne życie codzienne w majątkach Osiek i Słupia
• Przystanek Historia: Ziemianie wobec wojny - organizacja i działalność zrzeszenia "Tarcza"-"Uprawa"-"Opieka"-"S-1"
• Film dokumentalny Tarcza - Uprawa, 1997
• Wikipedia
• Polskie Towarzystwo Ziemiańskie
• Żółtowski Michał, Tarcza Rolanda, Kraków, Znak, 1989
• Jarocki R., Ostatni ordynat. Z Janem Zamoyskim spotkania i rozmowy, Warszawa 1996
• Komorowski-Bór T., Armia Podziemna, Warszawa 1994
• Ney-Krwawicz M., Komendanci Armii Krajowej, Warszawa 1992
• Ronikier A., Pamiętniki 1939-1945, Kraków 2001
• Roszkowski W., Gospodarcza rola większej prywatnej własności ziemskiej w Polsce 1918-1939, Warszawa 1986
• Rudnicki S., Ziemiaństwo polskie w XX wieku, Warszawa 1996
• Dziedzictwo. Ziemianie polscy i udział ich w życiu narodu, Wydawnictwo Znak, Kraków 1995
• Tarnowska M., Przyszłość pokaże… Wspomnienia, Łomianki 2008
• A. Bisping, Nasze Massalany, Warszawa 1998
• Tymowski J., Losy ziemian. Majątek Ulesie w powiecie radomszczańskim [w:] Ziemiaństwo polskie 1920-1945, pod. red. J. Leśkiewiczowej, Warszawa 1988
• Zamoyski Jan, Organizacja na Lubelszczyźnie [w:] Tarcza Rolanda, red. Michał Żółtowski, Kraków 1989
• Małopolscy Bohaterowie Armii Krajowej. Józef Stadnicki „Rydwan” (1919-1960)
• Leon Krzeczunowicz – nieznany superbohater z Małopolski
• Leon Krzeczunowicz [Wiki Ormianie]
• Fundacja im. Zofii i Jana Włodków
• Dwór w Sieciechowicach
• Małopolska w II wojnie światowej - Leon Krzeczunowicz
• Tragiczna misja Rolanda
• Żółtowski Michał, Leon Krzeczunowicz, Wydawnictwo Związek Rodu Żółtowskich, 2004
• Związek Rodu Żółtowskich
• Ziemiaństwo polskie w XX wieku
• „Tarcza”-„Uprawa” ziemiańska organizacja zbrojna, W Sieci Historii

Napis pozostawiony przez Leona Krzeczunowicza w celi nr 3 przy ul. Pomorskiej 2. Fotografia Muzeum Miasta Krakowa | Creative Commons Attribution NonCommercial NoDerivs 3.0 Unported

"Leon Krzeczunowicz ps. „Roland”, „Ekspress”, „S1” został rozpracowany przez krakowskie Gestapo. Aresztowano go w dniu wybuchu Powstania Warszawskiego, 1 sierpnia 1944 r., na rogatkach Krakowa na drodze Kraków-Warszawa, kiedy jechał do Sieciechowic. Najprawdopodobniej „Roland” stał się kolejną ofiarą „wsypy” w krakowskim środowisku konspiracyjnym z lata 1944 r. Do 6 sierpnia był przetrzymywany w areszcie Gestapo na ulicy Pomorskiej 2 w Krakowie, gdzie pozostawił po sobie ślad w postaci wyrytego na ścianie swojego nazwiska. Następnie do połowy grudnia 1944 r. przebywał w więzieniu Montelupich w Krakowie. Niewątpliwie był wielokrotnie przesłuchiwany i, jak relacjonowała żona Wanda Krzeczunowicz, torturowany. Od momentu zatrzymania „Rolanda” przez Gestapo rozpoczęły się usilne starania polskich konspiratorów o odkupienie albo odbicie uwięzionego. Dnia 6 sierpnia po południu - wspominał Krzysztof Morstin z Raciborska - byłem na zebraniu kilku członków „Uprawy”/„Tarczy”, które odbywało się w mieszkaniu pani Marii z Czechów Tarnowskiej przy ul. Widok na Podgórzu. Radziliśmy nad możliwością uwolnienia Krzeczunowicza, który był osadzony w więzieniu przy ul. Montelupich w Krakowie. Intensywnie szukano kontaktu z wiarygodnymi Niemcami w celu wykupienia więźnia, co również potwierdza w swojej relacji Maria Tarnowska: O Leona i pułkownika Godlewskiego starał się bardzo mjr Kwiatkowski [...]. Wiem jaką drogą próbował trafić do nieubłaganego szefa Gestapo [...]. Pomimo licznych składek w środowisku na rzecz uwolnienia Krzeczunowicza, w połowie grudnia 1944 r. został przewieziony do obozu w Gross-Rosen (nr obozowy 89300). Tak ostatnie chwile z mężem wspominała Wanda Krzeczunowicz: Ostatni raz widziałam go 13-go grudnia, wyjątkowo długo, bo właśnie był nalot na Kraków i spędzono nas do piwnic. Dzięki temu mogliśmy dosyć swobodnie rozmawiać, bo żołnierz, który miał nas pilnować, wydaje się umyślnie (niech mu to Pan Bóg wynagrodzi) zostawił nas samych i tylko stał za zamkniętymi drzwiami, daleko od nas. Od stycznia 1945 r. Leon Krzeczunowicz znajdował się w KL Dora w Turyngii. Tam urywa się ślad. Polski Czerwony Krzyż po trzech latach od zakończenia wojny był w stanie wydać tylko enigmatyczny komunikat: zawiadamiamy, że w ewidencji strat wojennych prowadzonej przez Biuro Informacyjne Polskiego Czerwonego Krzyża w Warszawie figuruje: Krzeczunowicz Leon ur. 7. IX. 1901 r., który przebywał w obozie konc.[entarcyjnym] Dora nr. 112328, gdzie zmarł dnia 19 marca 1945 r. Łączymy wyrazy szczerego współczucia. Wiadomość ta zapewne potwierdziła przypuszczenia rodziny o tragicznym losie zaginionego. Prawdopodobnie Krzeczunowicz zginął zamordowany przez Niemców podczas likwidacji obozu." [Wiki Ormianie]