Historia Zakładów Radiowych DIORA w Dzierżoniowie

Montaż stacjonarny odbiornika AGA, 1947 | Fotografia ze zbiorów Muzeum Miejskiego Dzierżoniowa

Państwowa Wytwórnia Odbiorników Radiowych → (czerwiec 1946) Państwowa Fabryka Odbiorników Radiowych → Dolnośląskie Zakłady Wytwórcze Urządzeń Radiowych → T 6 → Zakłady Radiowe Diora → Zakłady Radiowe Unitra-Diora w Dzierżoniowie S.A → Diora SA. Przedsiębiorstwo z siedzibą w Dzierżoniowie istniejące w latach 1945–2006, pierwsza polska fabryka produkująca odbiorniki radiowe po II wojnie światowej. Słowo Diora jest anagramem wyrazu radio.

Po zakończeniu II wojny światowej Ministerstwo Przemysłu i Handlu przystąpiło do uruchamiania przedsiębiorstw produkujących sprzęt radiotechniczny. Z zadaniem uruchomienia fabryki odbiorników radiowych w Świdnicy wysłany został inż. Wilhelm Rotkiewicz, projektant przedwojennego odbiornika Detefon i wzmacniacza Amplifon. Lepsze warunki dla tego przedsięwzięcia znalazł jednak Rotkiewicz w sąsiednim miasteczku Dzierżoniów (niem. Rychbach). Pierwszymi współpracownikami przy organizowaniu wytwórni byli: dyrektor techniczny inż. Tadeusz Kiesewetter, dawny oficer łączności Wojska Polskiego, technicy Edward Jagielak i Bohdan Bańkowski oraz urzędniczka Maria Chojnacka. W Dzierżonowie powstawała już Państwową Wytwórnię Lamp Radiowych oraz pracująca na potrzeby wojska Państwowa Wytwórnia Urządzeń Radiowych. Nieopodal przy ul. Szkolnej 3 znajdowały się opuszczone budynki dawnej fabryki włókienniczej, w których czasie wojny firma Hagenuk Werke Kiel, produkowała sprzęt nawigacyjny oraz radiostacje dla marynarki wojennej. W budynkach przy ulicy Szkolnej powstała pierwsza siedziba przyszłej Diory. Od początków istnienia fabryka znajduje się pod kontrolą radzieckich służb specjalnych, w czerwcu 1946 roku przejmuje polski Urząd Bezpieczeństwa, potem Służba Bezpieczeństwa, trwa to do roku 1989.

Państwowa Wytwórnia Odbiorników Radiowych w Dzierżoniowie rozpoczęła działalność 8 listopada 1945 roku. Państwowa Wytwórnia Odbiorników Radiowych początkowo montowano proste odbiorniki reakcyjne z poniemieckich podzespołów. Jednym z etapów procesu produkcyjnego było usuwanie z bakelitowej obudowy godła niemieckiego ze swastyką.

W 1947 roku Diora zakupiła w szwedzkiej firmie Aga-Baltic Radio AB licencję na produkcję superheterodynowego radioodbiornika Aga. Był to odbiornik superheterodynowy zasilany z sieci prądu przemiennego o kilku przełączanych napięciach. W różnych modelach stosowane były różne zestawy lamp. We wczesnych egzemplarzach były to lampy 7S7, 7H7, 7B6, 7C5, 5Y3GT/G, później zestaw wymieniony w tabelce, był także klasyczny zestaw 2xECH21, EBL21, AZ1, EM4 (magiczne oko). Uboższe wersje nie miały elektronowego wskaźnika dostrojenia tzw.magicznego oka. Pierwsze setki egzemplarzy sprowadzone zostały w całości (modele 1651 i 1742) z kraju licencjodawcy. W roku 1947 produkcję rozpoczęto w Dzierżoniowie, najpierw z elementów importowanych, później z krajowych. Wśród kilku modeli były odbiorniki przeznaczone dla użytkowników indywidualnych oraz odmiany radiowęzłowe, z możliwością przyłączenia wielu dodatkowych głośników. Zakresy odbieranych fal przez odbiornik AGA: długie: 730–2000 m (411–150 kHz), średnie: 186–575 m (1613–522 kHz), krótkie: 16–52 m (19–5,7 MHz) Przydział na zakup odbiorników dostawały wyróżniające się szkoły, świetlice i zakłady pracy oraz aktywiści partyjni PZPR i przodownicy pracy.

Równolegle tym samym czasie zespół inż. Wilhelma Rotkiewicza pracował nad własna konstrukcją taniego odbiornika radiowego, który byłby dostępny dla masowego użytkownika w ubogiej powojennej Polsce. W 1948 roku powstał pierwszy model radioodbiornika Pionier, w różnych odmianach został on wyprodukowany w liczbie ponad miliona egzemplarzy. Konstrukcja Pioniera przetrwała pod nazwą Promyk do 1968 roku. Układ elektryczny Pioniera oparty został na układzie stosowanym w Philipsie 203U z roku 1941. Radioodbiornik Pionier był montowany w kilku rodzajach skrzynek bakelitowych oraz drewnianych. Oznaczenia kolejnych modeli i wersji między innymi: U, U2, U3, B, B2, B3, Mazur, Noteć, I 6161, B 6262, Promyk. Pionier był przystosowany do zasilania uniwersalnego, czyli sieciowego prądem zmiennym lub stałym o napięciu 220 V ew. 125 V oraz bateryjnym [modele oznaczone literą B], napięcie anodowe 110 V i żarzenia - akumulator 2 V lub 1,5 V. Konieczność takiego rozwiązania wynikała z braku elektryfikacji dużych obszarów Polski.

Zakresy fal długich i średnich we wszystkich odmianach bywały podobne. Zakres fal krótkich zawężono w roku 1954. Związane to było z wydaną przez Urząd Rady Ministrów w czerwcu 1953 r. ściśle tajną Uchwałą nr 418, w której zobowiązywano Ministra Przemysłu Maszynowego do "wprowadzenia w produkcji odbiorników radiowych odpowiednich zmian konstrukcyjnych, w wyniku których odbieralność w zakresie fal krótkich byłaby jedynie w paśmie od 31 do 51 m." Uwaga dla młodych czytelników, chodziło oczywiście o utrudnienie odbioru Radia Wolna Europa oraz innych podobnych rozgłośni z poza żelaznej kurtyny. Zakresy fal: długie 700–2000 m (429–150 kHz), średnie 187–600 m (1605–525 kHz), krótkie 16–50 m (19–6 MHz) a po ograniczeniu 31–50 m. W pierwszych modelach radioodbiornika Pionier zastosowano zestaw lamp: 2xUCH21, UBL21, UY1N. W wersjach zasilanych z baterii stosowano lampy: DK21, DF21, DAC21, DL21 lub 1R5T, 1T4T, 1S5T, 3S4T.