Samochód ciężarowy Praga V3S to legenda off-road-u oraz wielu armii było bloku wschodniego. Ciężarówka Praga V3S była produkowana przez 37 lat w prawie niezmienionej konstrukcji [1953- 1990].

Praga V3S to trzyosiowy samochód ciężarowy o wysokiej, wręcz wybitnej mobilności terenowej, popularnie nazywana w Czechach: ventra, vétřieska, vejtřaska, VSka lub Vejda. Początek produkcji to rok 1953, w początkowym okresie Praga V3S była produkowana wyłącznie na zaopatrzenie armii. Cywilnym odpowiednikiem V3S była Praga S5T mająca gorsze właściwości terenowe, jednocześnie większa ładowność oraz szybkość. Ostatnie egzemplarze Pragi V3S zjechały  z taśmy montażowej [bratysławski BAZ] w 1990 roku, Czeska armia używa je do tej pory (zastosowania specjalne, podwozia radiostacji polowych). Praga V3S jest jednym z najdłużej produkowanych samochodów ciężarowych na świecie. W sumie w przeciągu 37 lat wyprodukowano 130 000 egzemplarzy różnych wersji.

Wymiary samochodu Praga V3S w wersji skrzyniowej. Proszę zwrócić uwagę na kąt najazdu, zejścia oraz prześwit podłużny i poprzeczny. Są to wartości doskonałe i rzadko spotykane w innych modelach samochodów terenowych,  powodują, że samochód ma świetne właściwości terenowe. Zastosowanie trzech osi w tym dwóch na kołach bliźniaczych, własności te poprawiają z uwagi na mały nacisk jednostkowy na podłoże. samochód nie "Kopie" się w grząskim lub sypkim gruncie ani w terenie zaśnieżonym.

Praga V3S została zaprojektowana w wyjątkowo krótkim czasie, 4 miesiące do fazy prototypu, jest konstrukcją czysto czechosłowacką, inspirowaną rosyjskim ZIS-em oraz amerykańskim Studebaker-em US6. Dzięki zastosowaniu portalowych mostów napędowych (przekładnie zwolnicowe) ma bardzo duży prześwit podłużny przy relatywnie małych kołach o R20. Zastosowanie tego typu mostów zapewniło bardzo dobrze właściwości terenowe samochodu, obniżając jednak szybkość maksymalną do 60 km/godz. Nie jest to zbyt dużą wadą ponieważ samochód jest zaprojektowany głównie do jazdy w ciężkim terenie. Tylne mosty napędowe wyposażone są w 100 % blokady mechanizmów różnicowych. Do napędu samochodu Praga V3S służy chłodzony powietrzem silnik T 912-1 będący pochodnym silnika Tatry 111, jest to połowa silnika V 12 z niezbędnymi zmianami. Pojemność skokowa silnika to 7412 cm³, rozrząd typu OHV na kołach zębatych, wtrysk paliwa bezpośredni. Silnik osiąga moc 98 KM (73 kW) przy 2000 obr/min. Dzięki swojej konstrukcji jest głośny ale niezawodny w ekstremalnie dużym zakresie temperatur otoczenia. Do rozruchu w niskich temperaturach służy nabój eterowy na kolektorze ssącym, pompa wstrzykująca paliwo do świecy płomieniowej typu JIKOV 132, naftowe podgrzewanie akumulatorów oraz przyrząd najbardziej niezawodny dla wprawnego kierowcy - korba rozruchowa. W silniku T912-1 nie ma świec żarowych ani dekompresora. Do chłodzenia silnika zastosowano sztywno napędzany wentylator, pracujący w oblachowaniu cylindrów silnika. Praktycznie niezniszczalny wał korbowy jest podparty na dużych łożyskach tocznych, wał jest skręcany z poszczególnych elementów (wykorbień), taka konstrukcja umożliwia naprawę wału korbowego w warunkach polowych, poprzez częściową wymianę elementów. Osprzęt silnika jest bardzo prosty: szczelinowy filtr oleju, czyszczony grzebieniem przy każdej zmianie biegów(linka łącząca grzebień z lewarkiem), mokry siatkowy, cyklonowy filtr powierza, filcowy wkład w filtrze paliwa, prądnica 12 V oraz rozrusznik 5,7 kW oraz dwucylindrowy kompresor powietrza. Rozrząd  OHV na kołach zębatych, dwa wałki rozrządu, które po przez popychacze poruszają konikami zaworów ssących i wydechowych.

Układ napędowy to : trzy mosty portalowe, skrzynia biegów 4+1 oraz reduktor terenowy (szosa, teren), wały napędowe, z reduktora został wyprowadzony dodatkowy wałek do napędu wciągarki lub pomp hydraulicznych do napędu zabudów specjalistycznych. Stały napęd 6x6 z możliwością blokady mostów tylnych. Na podwoziu Praga V3S były zabudowywane zabudowy: skrzyniowa, wywrotka, skrzyniowa z HDS, kontener wojskowy z różnym wyposażeniem, beczka asenizacyjna, polewaczka, cysterna, żuraw CKD AD 06, w późniejszym okresie AD 080 (przełom lat 70/80), eksploatowany z powodzeniem do czasów obecnych. Układ hamulcowy jest wspomagany pneumatycznie, na mostach hamulce szczękowe, hamulec ręczny na wale napędowym - taśma hamulcowa zaciągana ręcznie.

Układ napędowy - przekładnie zębate układu napędowego.

Na bazie podwozia Praga V3S powstało podwójne, szybkostrzelne 30 mm samobieżne działo przeciwlotnicze Praga PLDvK 53/59, nazywane potocznie "Jaszczurką", doskonałe mosty napędowe były wykorzystywane do produkcji ciągnika leśnego LKT oraz ciężarówki Ross Viza 4x4 lub 6x6.

Armia Czechosłowacka posiadała około 25 tysięcy samochodów Praga V3S, obecnie w armii Czeskiej wykorzystywanych jest 500 egzemplarzy z zabudowami specjalistycznymi - kuchnie, radiostacje, wozy dowodzenia.

Wśród czeskich żołnierzy znane jest powiedzenie  "Kdybych šel do války, tak jedině s véeskou" - Gdy wybierasz się na wojnę to jedynie z V3S-ką" uznawana jest za fenomenalną, ponadczasową konstrukcję samochodu wojskowego.

Mechaniczna wciągarka Praga V3S - umiejscowienie w ramie z rolkami kierunkowymi (przód-tył)

Niektóre wersje podwozia samochodu Praga V3S wyposażone były we wciągarkę linową umieszczoną w tylnej części ramy. Napęd wciągarki realizował wał kardana napędzany ze skrzyni redukcyjnej. Wciągarka jest wyposażona w mechaniczny układacz liny oraz zespół krążków kierunkowych.

Podstawowe parametry samochodu Praga V3S w wersji skrzyniowej.

Przekrój skrzyni biegów stosowanej w większości modeli Praga V3S, wyjątek stanowią ostatnie modele V3S z lat 1899 - 1900, w których zastosowano silnik oraz skrzynię biegów z samochodu Avia A31 turbo.

Sprzęgło było suche, jedno tarczowe, sterowane mechanicznie. Średnica tarczy - 325 mm, luz sprzęgłowy - 3 - 3,5 mm, grubość okładziny sprzęgłowej - 5 mm, powierzchnia robocza okładzina/docisk - 527 cm³

Przekrój reduktora terenowego z wałkiem [16] do napędu wciągarki linowej, w wersjach z zabudową dźwigową napęd ten był wykorzystywany do napędu podwójnej pompy hydraulicznej UR 32/32 07 odpowiedzialnej za ruchy żurawia.

Przekrój przekładni głównej mostu napędowego Praga V3S, ten sam typ mostu był stosowany we wszystkich wersjach samochodu.

Most portalowy przedni [ze zwolnicami] samochodu Praga V3S. 

Przekrój przedniej zwolnicy oraz mechanizmu skrętu koła przedniego z suchym przegubem napędowym zabezpieczonym karbowaną gumową osłoną. Widoczny mechaniczny rozpierak szczęk hamulcowych, którego ruch jest wspomagany powietrznym cylindrem. Praga V3S była wyposażona w hamulce szczękowe, mechaniczne z powietrznym wspomaganiem. Czyli samochód był zawsze odhamowany (w przeciwieństwie od dzisiejszych samochodów ciężarowych), mechaniczny hamulec ręczny składał się z żeliwnego bębna umieszczonego na wyjściu tylnego wału napędowego ze skrzyni redukcyjnej oraz opasującej go szczęki hamulcowej z nabitymi żeliwnymi okładzinami. Bęben hamulcowy jest widoczny na przekroju skrzyni redukcyjnej.

Praga V3S, wojskowa wersja skrzyniowa, w dachu kabiny charakterystyczny okrągły właz (stanowisko strzeleckie) Przez pierwsze około dwudziestu lat produkcji przednie dzielone szyby kabiny kierowcy były podnoszone z dwu pozycyjną regulacją uniesienia, a wycieraczki szyb miały napęd od silników pneumatycznych. W kolejnych latach szyby zostały zamocowane na sztywno na uszczelkach kształtowych z klinem, a wycieraczki szyby otrzymały napęd elektryczny, oddzielny dla każdej wycieraczki.

Obsługa i naprawa samochodu Praga V3S - archiwalne filmy instruktażowe opublikowane przez Praski Instytut Historyczny. 

Opis oraz instrukcja obsługi samochodu Praga V3S, część I

Opis oraz instrukcja obsługi samochodu Praga V3S, część II (osprzęt silnika)

Opis oraz instrukcja obsługi samochodu Praga V3S, część III (układ kierowniczy i hamulcowy)

Opis oraz instrukcja obsługi samochodu Praga V3S, część IV (wyposażenie elektryczne)

Opis oraz instrukcja obsługi samochodu Praga V3S, część V (diagnozowanie uszkodzeń)

Opis oraz instrukcja obsługi samochodu Praga V3S, część V (obsługa codzienna)

Praga V3S M2 - medernizacja V3S z roku 1989, ostatnia produkowana wersja

Modernizacja Pragi V3S do modelu V3S M2 była bardzo ciekawa, jednak przeprowadzona zbyt późno. Model bardzo ciekawy dla kolekcjonerów i miłośników off-road-u jednak stawiający przed użytkownikami duże wyzwania - brak części zamiennych, model był produkowany przez kilka miesięcy, nie powstały zapasy zmodernizowanych części zamiennych tak jak ma to miejsce w przypadku modelu podstawowego.

Główne zmiany modernizacyjne dokonane w modelu Praga V3S M2 (M1-M6) to: zwiększona pojemność skokowa do 8100 cm³ i mocy 80,9 kW. co zaowocowało zwiększeniem mocy i momentu obrotowego (prędkość maksymalna zostało podniesiona do 75 km/godz.), zmodernizowany układ przeniesienia napędu, wspomaganie kierownicy, mowa instalacja elektryczna z alternatorem 24 V, częściowo wyciszona kabina kierowcy, zmodernizowany układ pneumatyczny hamulców, zwiększona ładowność i długość przestrzeni ładunkowej.

Prezentacja możliwości terenowych Pragi V3S

O dojrzałości konstrukcji Pragi V3S, jej niezawodności oraz wybitnych właściwościach terenowych najlepiej świadczy fakt, do czasów obecny w Europie w tym w Polsce pracuje kilka tysięcy żurawi produkcji ČKD Slany AD 080 zabudowanych na podwoziach V3S. Są one utrzymywane w pełnej sprawności, stosowane głównie podczas prac energetycznych, montażowych w trudnym, górskim lub błotnistym terenie.

Bibliografia:

1.  iDNES, Nesmrtelná babička vejtřaska slaví šedesátiny, 2. dubna 2013
2.  V3S - význam zkratky, obor Technika | ZKRATKY.cz. www.zkratky.cz [online]. [cit. 2016-08-23]. 
3.  KVÍZ: Otestujte si své znalosti o legendární V3S. Slaví šedesátiny [online]. 2013-04-02 [cit. 2016-08-23]. 
4.  Nezničitelná „Vejtřaska“ slaví pětapadesátku. TN.cz [online]. 2008-04-25, rev. 2008-05-01 [cit. 2011-10-31]. 
5.  Aktuálně.cz, Suverén v terénu, peklo pro řidiče. Praga V3S má 60 let
6.  Praga V3S: kdo v zimě nečetl noviny, ten ji nenastartoval
7.  Legendární vejtřaska půjde do vojenské výslužby
8.  Poštovní známka (katalog Pofis č. 1031)
9.  Jan Červinka: Okamžiky z historie československého expedičního horolezectví
10.  HOBERLANDT, Ludvík. Results of the Czechoslovak-Iranian Entomological Expedition to Iran 1970. Acta Entomologica Musei Nationalis Pragae. 1974, čís. 6. ISSN 0374-1036. 
11.  JANKA, Otto. Za Skleněnou horu : Íránem a Íránským Balúčistánem. Praha: Olympia, 1977. 141 s. S. 9, 130.
12.  Projekt Praga-Haiti
13. Jan Neumann; Praga V3S; GRADA 2008
14. Wikipedia