Szkic historii rozwoju konstrukcji wysokoprężnego silnika widlastego Tatra

Marek Jachowicz

Pamiętajmy, TATRA to najstarsza fabryka samochodów w Europie Środkowej i druga w historii światowej motoryzacji. Pierwszy samochód osobowy Zakłady Tatra wyprodukowały w 1897 roku a pierwszy samochód ciężarowy w 1898 roku. To już ponad 120 lat wkładu nowatorskich konstrukcji TATRA w historię i rozwój światowej motoryzacji.

Pracujące koniki zaworów ssących silnika T-912

Silnik Tatra 81

Stosowany w ciężkiej ciężarówce Tatra 81 produkowanej w latach 1939 - 42, wyprodukowano 220 egzemplarzy. Na bazie doświadczeń powstałych podczas eksploatacji Tatry 81, powstała legendarna ciężarówka Tatra 111 oraz jej modyfikacje. Silnik typu Tatra 81 był ostatnim modelem silnika chłodzonego cieczą produkowanego przez zakłady Tatra [Ringhoffer TATRA, a. s.].

Podstawowe parametry:

Oznaczenie - Tatra 81
Rodzaj - czterosuwowy, wysokoprężny
Paliwo - ON
Układ chłodzenia - cieczą
Liczba i ułożenie cylindrów - 8 V pod kątem 90 º
Średnica cylindra x skok tłoka - 115 x 150 mm
Pojemność skokowa - 12 465 cm³
Rozrząd - OHV
Moc maksymalna 117,8 kW, ciągła 95,1 kW
Układ smarowania - obiegowy wymuszony, sucha skrzynia korbowa
Instalacja elektryczna - 12 V prądnica 300 W rozrusznik 24 V 4,4 kW
Lata produkcji - 1939 - 1942

↓

Silnik Tatra 81H (HB) wersja przystosowana do zasilania gazem drzewnym, na zdjęciu poniżej [Wikimedia Commons]

Podstawowe parametry:

Oznaczenie - Tatra 81H (HB)
Rodzaj - czterosuwowy, przystosowany do zasilania gazem drzewnym [holzgas]
Układ chłodzenia - cieczą
Liczba i ułożenie cylindrów - 8 V pod kątem 90 º
Średnica cylindra x skok tłoka - 125 x 150 mm
Pojemność skokowa - 14 726 cm³
Rozrząd - OHV
Moc - maksymalna 110,4 kW, ciągła 88,3 kW przy (?) obr/min
Układ smarowania - wymuszony, obiegowe, sucha skrzynia korbowa
Instalacja elektryczna - 12 V, prądnica 300 W, rozrusznik 24 V, 4,4 kW
Okres produkcji - od 1939 do 1942 roku

Silnik Tatra 81H (HB) wersja przystosowana do zasilania gazem drzewnym

↓

Silnik Tatra V 910 → → → T955 W18 prototyp z 1943, 22 238 ccm, Ø 110 x 130, moc 220.6 kW /2000 rpm

Kluczowe zmiany konstrukcyjne w stosunku do poprzednika:

chłodzenie powietrzem
zmiana kąta pochylenia wzajemnego cylindrów z 90 º na 75 º
zwiększenie ilości cylindrów z 8 do 12
zmiana skoku i średnicy tłoka

Podstawowe parametry:

Oznaczenie - V 910
Rodzaj - czterosuwowy, wysokoprężny
Układ chłodzenia - wymuszony, powietrzem. Dwa wentylatory napędzane łańcuchem Galla
Liczba i ułożenie cylindrów - 12 V pod kątem 75 º
Średnica cylindra x skok tłoka - 110 x 130 mm
Pojemność skokowa - 14 825 cm³
Kolejność wtrysku - 1-8-5-10-3-7-6-11-2-9-4-12 Bezpośredni wtrysk paliwa
Pompa wtryskowa - dwie sprzężone 6 sekcyjne
Rozrząd - OHV
Stopień kompresji - 16,5:1
Moc - maksymalna 158,00 kW przy 2250 obr/min
Zużycie paliwa - 34 l/100 km, oleju - 0,3 l/100 km
Układ smarowania - wymuszony, obiegowe, sucha skrzynia korbowa
Pojemność układu smarowania - 25 litrów
Instalacja elektryczna - 12 V, prądnica 300 W w lewym wentylatorze, rozrusznik 24 V, 4,4 kW
Masa własna - 970 kg
Okres produkcji - od 1942 do 1945 roku

Silnik Tatra V 910

↓

Silnik Tatra 111 → → → silniki chłodzone powietrzem o identycznych cylindrach i głowicach: Tatra 108 V8 0 pojemności 9884 cm³ a także 114 R4 o pojemności 4942 cm³

Kluczowe zmiany konstrukcyjne w stosunku do poprzednika:

zmieniony układ zasysania i czyszczenia powietrza dolotowego

Podstawowe parametry:

Oznaczenie - T 111
Rodzaj - czterosuwowy, wysokoprężny
Układ chłodzenia - wymuszony, powietrzem. Dwa wentylatory napędzane łańcuchem Galla
Liczba i ułożenie cylindrów - 12 V pod kątem 75 º
Średnica cylindra x skok tłoka - 110 x 130 mm
Pojemność skokowa - 14 825 cm³
Kolejność wtrysku - 1-8-5-10-3-7-6-11-2-9-4-12 Bezpośredni wtrysk paliwa
Pompa wtryskowa - dwie sprzężone 6 sekcyjne
Rozrząd - OHV
Stopień kompresji - 16,5:1
Moc - maksymalna 147,00 kW przy 2000 obr/min
Zużycie paliwa - 34 l/100 km, oleju - 0,3 l/100 km
Układ smarowania - wymuszony, obiegowe, sucha skrzynia korbowa
Pojemność układu smarowania - 25 litrów
Instalacja elektryczna - 12 V, prądnica 300 W w lewym wentylatorze, rozrusznik 24 V, 4,4 kW
Masa własna - 970 kg
Okres produkcji - od 1945 do 1952 roku

Silnik Tatra 111, stara wersja z napędem wentylatorów za pomocą łańcuchów

Silnik T111 okazał się doskonałą, niezawodną konstrukcją. Świetnie zdawał egzamin w trudnych warunkach atmosferycznych przy temperaturach spadających do - 40 stopni Celsjusza.

↓

Silnik Tatra 111A → → → silnik T912 R6 1/2 V12 podstawowy silnik samochodu Praga V3S oraz Praga S5T

Kluczowe zmiany konstrukcyjne w stosunku do poprzednika:

napęd wentylatorów przy pomocy pasków klinowych, w poprzedniku za pomocą łańcuchów Galla

Podstawowe parametry:

Oznaczenie - T 111A
Rodzaj - czterosuwowy, wysokoprężny
Układ chłodzenia - wymuszony, powietrzem. Dwa wentylatory napędzane paskami klinowymi
Liczba i ułożenie cylindrów - 12 V pod kątem 75 º
Średnica cylindra x skok tłoka - 110 x 130 mm
Pojemność skokowa - 14 825 cm³
Kolejność wtrysku - 1-8-5-10-3-7-6-11-2-9-4-12 Bezpośredni wtrysk paliwa
Pompa wtryskowa - dwie sprzężone 6 sekcyjne
Rozrząd - OHV
Stopień kompresji - 16,5:1
Moc maksymalna - 132,5 kW przy 1800 obr/min
Moment maksymalny - 726 Nm przy 1400-1600 obr/min
Zużycie paliwa - 34 l/100 km, oleju - 0,3 l/100 km
Układ smarowania - wymuszony, obiegowe, sucha skrzynia korbowa
Pojemność układu smarowania - 25 litrów
Instalacja elektryczna - 12 V, prądnica 2 x 200 W, PAL-Magneton 02.9057.55 w obu wentylatorach, rozrusznik 24 V, 4,4 kW
Masa własna - 970 kg
Okres produkcji - od 1953 do 1962 roku

Silnik Tatra 111A

Silnik Tatra T-108 (3/4 silnika T-111) V8 służył do napędu samochodu Tatra 128. W latach 1951-52 wyprodukowano 4096 egzemplarzy dwuosiowej Tatry 128 4x4

Podstawowe parametry T-108

Oznaczenie - T 108
Rodzaj - czterosuwowy, wysokoprężny
Układ chłodzenia - wymuszony, powietrzem. Dwa wentylatory napędzane paskami klinowymi
Liczba i ułożenie cylindrów - 8 V pod kątem 75 º
Średnica cylindra x skok tłoka - 110 x 130 mm
Pojemność skokowa - 9 884 cm³
Kolejność wtrysku - 1-6-3-5-4-7-2-8 Bezpośredni wtrysk paliwa
Pompa wtryskowa - rzędowa 8 sekcyjna
Rozrząd - OHV
Stopień kompresji - 16,5:1
Moc maksymalna - 95.7 kW przy 2000 obr/min
Moment maksymalny - b.d.
Zużycie paliwa - 29 l/100 km, oleju - 0,25 l/100 km
Układ smarowania - wymuszony, obiegowe, sucha skrzynia korbowa
Pojemność układu smarowania - 25 litrów
Instalacja elektryczna - 12 V, prądnica 2 x 200 W, PAL-Magneton 02.9057.55 w obu wentylatorach, rozrusznik 24 V, 4,4 kW
Masa własna - 820 kg
Okres produkcji - od 1950 do 1952 roku

Silnik Tatra T-108 (3/4 silnika T-111)

By Rios - Own work, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=15648976

↓

Silnik Tatra T-928 → → → T-930 V12 [T-930-3 - T-930-54] stosowany m.in. w Tatra 138, Tatra 813, SKOT (OT-64) wersja T-928-14, kompresorach przewoźnych DK 661, lokomotywach spalinowych serii 703, ..

Kluczowe zmiany konstrukcyjne w stosunku do poprzednika:

Zwiększona średnica tłoka ze 110 mm do 120 mm
Zmniejszona ilość cylindrów wersji bazowej z 12 do 8
Mniejsza masa własna
Jeden centralny wysoko umieszczony wentylator
Napęd wentylatora poprzez sprzęgło hydrokinetyczne sterowane termostatem
Pojedyncza rzędowa pompa wtryskowa

Podstawowe parametry:

Oznaczenie - T928
Rodzaj - czterosuwowy, wysokoprężny
Układ chłodzenia - powietrzem. centralny wentylator. Napędzany przekładnią zębatą od wału korbowego ze sprzęgłem hydrokinetycznym sterowanym termostatem
Liczba i ułożenie cylindrów - 8 V pod kątem 75 º
Średnica cylindra x skok tłoka - 120 x 140 mm
Pojemność skokowa - 11 782 cm³
Kolejność wtrysku - 1-6-3-5-4-7-2-8 Bezpośredni wtrysk paliwa
Pompa wtryskowa - Motorpal
Rozrząd - OHV, centralny wałek rozrządu, napędzany przekładnią zębatą od wału korbowego
Stopień kompresji - 16,5:1
Moc - maksymalna 132,50 kW przy 2000 obr/min
Moment maksymalny - 720 Nm przy 1200 obr/min
Zużycie paliwa - 36 ± 5% litrów/100 km
Układ smarowania - wymuszony, obiegowy, sucha skrzynia korbowa, chłodnica oleju
Pojemność układu smarowania - 25 litrów
Instalacja elektryczna - 24 V, alternator 500 W, rozrusznik 24 V, 4,4 kW
Masa własna - 595 kg
Okres produkcji - od 1956 do 1971 roku
Ilość wyprodukowanych egzemplarzy wszystkich wersji - około 50 000 szt.

Silnik T-928-14 zabudowany w transporterze opancerzonym SKOT OT 64 R 3M

Silnik T-928 zabudowany w samochodzie ciężarowym Tatra 138

Powyżej silnik V 12 T-930-3 stosowany w samochodzie Tatra 813 6x6 oraz 8x8 Kolos a jego modyfikacje w lokomotywach spalinowych serii T212.(*) później 702, haubicach samojezdnych itp.

Jest to bezpośrednie rozwinięcie silnika T-928 zaprojektowanego dla samochodu Tatra 138.

Podstawowe parametry:

Oznaczenie - T-930
Rodzaj - czterosuwowy, wysokoprężny
Układ chłodzenia - powietrzem. centralny wentylator. Napędzany przekładnią zębatą od wału korbowego ze sprzęgłem hydrokinetycznym sterowanym termostatem
Liczba i ułożenie cylindrów - 12 V pod kątem 75 º
Średnica cylindra x skok tłoka - 120 x 140 mm
Pojemność skokowa - 17 643 cm³
Kolejność wtrysku - 1-8-5-10-3-7-6-11-2-9-4-12 Bezpośredni wtrysk paliwa
Pompa wtryskowa - Motorpal
Rozrząd - OHV, centralny wałek rozrządu, napędzany przekładnią zębatą od wału korbowego
Stopień kompresji - 16,5:1
Moc - maksymalna 198,60 kW przy 2000 obr/min
Moment maksymalny - 990 Nm przy 1300 obr/min
Zużycie paliwa - 44 ± 5% litrów/100 km
Układ smarowania - wymuszony, obiegowy, sucha skrzynia korbowa, chłodnica oleju
Pojemność układu smarowania - 25 litrów
Instalacja elektryczna - 24 V, alternator 500 W, rozrusznik 24 V, 2 x 4,4 kW
Masa własna - 1035 kg
Okres produkcji - od 1963 do 1982 roku
Ilość wyprodukowanych egzemplarzy wszystkich wersji- około 13 000 szt.

silnik V 12 T-930-3

Na lewym boku silnika T-930 widoczny wodoodporny rozrusznik (tzw. cygaro lub wodnik) na boku prawym, tradycyjnym miejscu dla rozruszników w silnikach Tatra, znajduje się drugi identyczny rozrusznik. Chłodnica oleju nie była montowana na silniku tak jak w wersji V8, tylko oddzielnie, na klapie silnika lub innym miejscu nadwozia samochodu, lokomotywy, ..

Przekrój poprzeczny silnika V 12 T-930-3

↓

Silnik Tatra T2-928 - 1E Podstawowy silnik samochodu Tatra 148. Posiada różne modyfikacje osprzętu oznaczane cyfrowo, od 1E do 17E

Kluczowe zmiany konstrukcyjne w stosunku do poprzednika:

Zwiększony skok tłoka ze 130 mm do 140 mm

Podstawowe parametry:

Oznaczenie - T2-928 - 1E
Rodzaj - czterosuwowy, wysokoprężny
Układ chłodzenia - powietrzem. centralny wentylator. Napędzany przekładnią zębatą od wału korbowego ze sprzęgłem hydrokinetycznym sterowanym termostatem
Liczba i ułożenie cylindrów - 8 V pod kątem 75 º
Średnica cylindra x skok tłoka - 120 x 140 mm
Pojemność skokowa - 12 667 cm³
Kolejność wtrysku - 1-6-3-5-4-7-2-8 Bezpośredni wtrysk paliwa
Pompa wtryskowa - Motorpal
Rozrząd - OHV, centralny wałek rozrządu, napędzany przekładnią zębatą od wału korbowego
Stopień kompresji - 16,5:1
Moc - maksymalna 146,60 kW przy 2000 obr/min
Moment maksymalny - 813 Nm przy 1200-1400 obr/min
Zużycie paliwa - 31,2 ± 5% litrów/100 km
Układ smarowania - wymuszony, obiegowy, sucha skrzynia korbowa, chłodnica oleju
Pojemność układu smarowania - 25 litrów
Instalacja elektryczna - 24 V, alternator 500 W, rozrusznik 24 V, 5,8 kW
Masa własna - 845 kg
Okres produkcji - od 1969 do 1982 roku
Ilość wyprodukowanych egzemplarzy wszystkich wersji - około 114 000 szt.

Fotografia silnika T2-928 po remoncie kapitalnym, ze strony firmy Miloslav Stodulka - opravy motoru Tatra, Liaz, Avia

W silniku były stosowane głowice dwóch typów "H" oraz "E" W początkowym okresie produkcji stosowana była głowica cylindra typu"H" (stosowana w poprzednim modelu silnika T-928 z samochodu Tatra 138) i była montowana na tulei cylindra bez podkładki. W późniejszym okresie stosowano głowicę typu "E" montowaną na tulei cylindra z zastosowaniem podkładki pod głowicę o grubości 2,5 mm.

W 1979 roku powstała modernizacja silnika pod oznaczeniem T2-148 dostosowująca go do spełnienia normy EHK (zmniejszenie głośności, zużycia paliwa, itp.)

↓

różne wersje wyposażenia elektrycznego i aparatury paliwowej

↓

Silnik Tatra T2-928 - 17E wersja wojskowa

Oznaczenie - T2-928 - 17E
Rodzaj - czterosuwowy, wysokoprężny
Układ chłodzenia - powietrzem. centralny wentylator. Napędzany przekładnią zębatą od wału korbowego ze sprzęgłem hydrokinetycznym sterowanym termostatem
Liczba i ułożenie cylindrów - 8 V pod kątem 75 º
Średnica cylindra x skok tłoka - 120 x 140 mm
Pojemność skokowa - 12 667 cm³
Kolejność wtrysku - 1-6-3-5-4-7-2-8
Pompa wtryskowa - Motorpal
Rozrząd - OHV, centralny wałek rozrządu, napędzany przekładnią zębatą od wału korbowego
Stopień kompresji - 16,5:1
Moc - maksymalna 146,60 kW przy 2000 obr/min
Moment maksymalny - 798 Nm przy 1200-1400 obr/min
Zużycie paliwa - 31,2 ± 5% litrów/100 km
Układ smarowania - wymuszony, obiegowy, sucha skrzynia korbowa, chłodnica oleju
Pojemność układu smarowania - 25 litrów
Instalacja elektryczna - 24 V, alternator wodoszczelny 720 W, rozrusznik wodoszczelny 24 V, 5,8 kW
Masa własna - ~845 kg
Okres produkcji - od 1969 do 1982 roku
Ilość wyprodukowanych egzemplarzy wszystkich wersji- około 114 000 szt.

↓

Tatra T3-929

↓

Tatra T3-928

↓

Tatra T3-930

Silnik Tatra T3-930 Biturbo

Przekrój poglądowy silnika V12 T3-930 biturbo z samochodu Tatra 815, ekspozycja Muzeum Wojskowe Králíky. Fotografia Letheko.

Silnik Tatra T3-930 Biturbo

Silnik V12 T3-930 biturbo z samochodu Tatra 815 , ekspozycja Muzeum Techniki Tatra. Fotografia Letheko.

↓

Silnik Tatra T3A-928 (EURO 0, I)

↓

Tatra T3B-928 (EURO II)

↓

Silnik Tatra T3C-928 (EURO III)

↓

Tatra T3D-928 (EURO IV, V) z systemem SCR

Motor Tatra T3D-928

↓

ciąg dalszy nastąpi

Ogólny schemat kodowania symbolu silnika Tatra, przykładowy fikcyjny numer T3A - 930 - 1200 - 130 - 80:

T (Tatra) 3 (generacja) A (norma spalin) 930 (ilość cylindrów) 1200 (nr seryjny produkcji) 130 (średnica cylindra) 80 (rok produkcji)

T - oznaczenie marki producenta
3 - generacja 1 (Tatra 111, 138, 813), 2 (Tatra 148 i pochodne), 3 (Tatra 815 i jej pochodne)
A norma emisji spalin A - EURO 0, B - EURO I i II, C - EURO III, D - EURO IV i V
930 typ - ilość cylindrów (930 - 12, 929 - 10, 928 - 8)
1200 numer seryjny produkcji
130 średnica cylindra w mm
80 rok produkcji