Tatra 805 to lekka ciężarówka wojskowa, produkowana przez firmę Tatra národní podnik w Koprzywnicy (Morawy),  a od roku 1959, także przez AZNP Mlada Boleslav, Závody V. I. Lenina Plzeň oraz Avia Praha. Przeniesienie produkcji bardzo niekorzystnie wpłynęło na jakość samochodu. W latach 1952-1960 wyprodukowano 13 624 egzemplarzy z czego 7214 sztuki w zakładach Tatry w Koprzywnicy. Tatra 805 została opracowana na potrzeby wojska, zgodnie ze specjalnym zamówieniem ČSLA na samochód o wybitnych właściwościach terenowych i dużej sile uciągu na haku. W slangu czeskich kierowców nazywana Kačena, Kvíčala lub Píšťala (Kaczuszka, Piszczałka lub Gwizdek) z uwagi na charakterystyczny dźwięk wydawany przez wentylatory obciążanego, chłodzonego powietrzem silnika. Z uwagi na krótki termin realizacji wojskowego zamówienia do napędu zastosowano odmianę wolnossącego, ośmiocylindrowego, widlastego silnik benzynowego typu T 603 A znanego wcześniej z samochodu osobowego Tatra 87 i 603.

Tatra 803, fotografia z portalu valka.cz

Pierwowzorem dla Tatry 805 był samochód prototypowy Tatra 803 o ładowności 800 kg, wyprodukowany w 1950 roku w ilości 2 egzemplarzy oraz Tatra 804. W wyniku zapotrzebowania armii na trochę większy i mocniejszy pojazd powstała zmodyfikowana konstrukcja Tatry 805, główna zmiana w stosunku do prototypów było zastosowanie kabiny wagonowej, co zmieniło pozycje kierowcy za kierownica oraz powiększyło przestrzeń ładunkową samochodu..

Samochód Tatra 805 w wersji furgon

Tatra 805, fotografia Adam Hauner, CC BY-SA 4.0

Tatra 805, fotografia Adam Hauner, CC BY-SA 4.0

 Wymiary wersji oplandeczonej wersji skrzyniowej samochodu Tatra 805

Tatra 805 w wersji mikrobus na ekspozycji Muzeum Techniki Tatra w Koprzywnicy. Wersja mikrobus miała podwyższony dach oraz powiększone szyny przednie i boczne. W głębi wersja gaśnicza. Fotografia Marek Jachowicz, CC BY-SA 4.0 

Silnik T 603 A na ekspozycji Muzeum Techniki Tatra w Koprzywnicy

Silnik T 603 A na ekspozycji Muzeum Techniki Tatra w Koprzywnicy. Wewnątrz lewego wentylatora widać zabudowaną prądnicę. Niektóre wersje (karetki, zabudowy specjalne) miały je zabudowane w obu wentylatorach. Fotografia Marek Jachowicz, CC BY-SA 4.0 

Przekrój silnika T 603 A

Do napędu Tatry 805 służył niezwykle niezawodny i lekki silnik o oznaczeniu T 603 A w trochę innych wariantach stosowany także w luksusowym samochodzie osobowym Tatra 87 oraz Tatra 603. Silnik Tatry 805 różnił się od wersji do samochodów osobowych przede wszystkim zastosowaniem tylko jednego gaźnika, miał niższy stopnień sprężania, suchą skrzynię korbową oraz układem smarowania z podwójną pompą oleju i dwoma chłodnicami. Olej do smarowania był zasysany i powracał do oddzielnego szczelnego grawitacyjnie zbiornika – dzięki temu samochody pokonywały nawet bardzo strome wzniesienia bez ryzyka utraty smarowania silnika.

Podwozie Tatra 805 było doskonałym przykładem konstrukcji podwozia samochodu terenowego. Składało się z ramy szkieletowej, która była połączona z przednią i tylną osią. Osie były wahliwe, ze zwolnicami na kołach, co pozwoliło zmniejszyć obciążenie półosi, zwiększyć prześwit pojazdu do 400 mm, zwiększyć całkowite przełożenie, a tym samym maksymalną siłę trakcyjną. Zawieszenie obu osi to drążki skrętne, dzięki którym pojazd zachowywał się bardzo komfortowo na drodze nawet przy większych prędkościach. Połączenie drążków skrętnych, niewielka odległość między osiami, redukcje kół a co za tym idzie wyższy środek ciężkości, powodowało silne kołysanie pojazdu podczas jazdy terenowej, dzięki czemu zyskał również slangową nazwę Kaczka.

Podwozie Tatry 805 na ekspozycji w Muzeum Techniki Tatra. Fotografia RomanM82, Wikimedia, CC BY-SA 4.0

Najsłabszym punktem Tatry 805 były jednoobwodowe hydrauliczne hamulce bębnowe bez wspomagania. Efekt hamowania był niewystarczający, szczególnie przy hamowaniu obciążonego pojazdu z wyższych prędkości lub przy pokonywaniu długich zjazdów, gdy efekt hamowania silnikiem był niewystarczający.

Podstawowe parametry samochodu Tatra 805

• oznaczenie silnika - Tatra 603 A [T 603 A],
• rodzaj - benzynowy, czterosuwowy, wolnossący,
• układ chłodzenia - powietrzny przy pomocy dwóch wentylatorów,
• liczba cylindrów - 8 V pod katem 90°,
• średnica/skok tłoka - 75 x 72 mm,
• pojemność skokowa - 2545 cm³,
• kolejność zapłonu - 1-3-6-2-7-8-4-5,
• rozrząd - OHV,
• stopień kompresji - 6,5:1,
• zasilanie paliwem - podwójny gaźnik Solex 30 UAAIP,
• moc - 55.2 KM przy 4200 obr/min,
• moment obrotowy - 150 Nm przy 2600 obr/min,
• smarowanie - obiegowe z dwoma pompami oleju z zamykanymi (zima) dwoma chłodnicami oleju,
• instalacja elektryczna - 12 V Pal Magneton, akumulatorowa 75 Ah, (schemat instalacji),
• prądnica - 12 V o mocy 300 W zabudowany w wentylatorze, w wersjach specjalnych 2 sztuki,
• rozrusznik - elektryczny 12 V o mocy 1.32 kW,
• zużycie paliwa - około 24 litrów,
• masa suchego silnika - 180 kg,
• materiał bloku - aluminium,
• pojemność miski olejowej - 6,5 litra,
• skrzynia biegów - 4+1 nie synchronizowana,
• przełożenia - 1:6.65, 1:3.102, 1:1.175, 1:1.045, R 1:5.01,
• reduktor terenowy - dwustopniowy z przystawką zdania mocy,
• przełożenie reduktora - 1:1.157, 1:2.45,
• sprzęgło - suche, jednotarczowe, sterowane hydraulicznie,
• most napędowy tylny - dwie wahliwe półosie zawieszone na drążkach skrętnych i centralnej rurze, blokada mechanizmu różnicowego,
• most napędowy przedni - dwie wahliwe półosie zawieszone na drążkach skrętnych,
• przełożenie przekładni głównych - 1:3.15,
• obręcze kół - stalowe 7 x 16",
• opony - 10.50 x 16",
• napęd - stały na tył, dołączany przód 2 + 2 poprzez zwolnice na mostach o przełożeniu 1:2.36,
• mechanizm kierowniczy - ślimakowy bez wspomagania,
• zawieszenie niezależne na drążkach skrętnych o średnicy ø 41 mm lub ø 44 mm
• hamulce - bębnowe, sterowane hydraulicznie, hamulec ręczny mechaniczny na tylne bębny,
• rozstaw kół przednich - 1 6000 mm,
• rozstaw kół tylnych - 1 600 mm,
• rozstaw osi - 2 700 mm,
• prześwit - 400 mm,
• kąt najścia - 46°,
• kat zejścia - 52°,
• prędkość maksymalna - 70 km/godz,
• masa własna (wersja skrzyniowa) - 2 750 kg,
• ładowność szosowa w zależności od wersji - 1 500 przy drążkach skrętnych ø 41 mm lub 2 250 kg dla drążków ø 44 mm,
• dopuszczalna masa holowanej przyczepy - 2 000 kg.

Tatra 805 była podstawową ciężarówką armii czechosłowackiej. Na podwoziu Tatra 805 były montowane różne zabudowy: skrzyniowe, warsztatowe, radiostacje i pelengatory, sanitarki, małe cysterny na wodę, chemikalia lub paliwa, powstała także wersja dla wojsk spadochronowych z obniżonym płóciennym dachem kabiny kierowcy. Tatra 805 służyła także jako holownik kuchni polowych, lekkich działek przeciwlotniczych, itp.. Tatra 805 znalazła także zastosowania cywilne. Pracowała z zabudową śmieciarki i zamiatarki miejskiej, w trudnym górskim terenie jako karetka, samochód z zabudową gaśniczą, po wycofaniu ich ze służby wojskowej masowo były przerabiane na wywrotki służące do rozwożenia węgla i rozmaitych prac budowlanych, wersja furgon pracowała w zaopatrzeniu. Tatra 805 z demobilu była masowo używana przez Ochotnicze Straże Pożarne. Tatra 805 mikrobus była przeważnie lakierowana na srebrny kolor, była wykorzystywana w wytwórniach filmowych. Różne specjalne wersje mikrobusów T 805 brały udział w wielu wyprawach badawczych i eksploracyjnych na całym świecie.

Wersje pożarnicze Tatry 805. Foto by Donald Judge from England - 22.6.14 Brno 081, Wikimedia, CC BY 2.0

Na podwoziu Tatry 805 w latach 1958 - 1959 w zakładach AZNP Mlada Boleslav został zaprojektowany prototypowy lekki pojazd opancerzony OA-82 Jarmila. Powstało kilka lub kilkanaście egzemplarzy.

Lekki pojazd opancerzony OA-82 Jarmila

Obecnie różne wersje samochodu Tatra 805 można spotkać na zlotach sprzętu wojskowego, a także na spotkaniach właścicieli samochodów Tatra. Wielu kierowców jeździ nimi również w  zawodach terenowych, gdzie te zmodyfikowane Tatry 805 należą do najlepszych w swojej kategorii.

Marek Jachowicz

Źródła:

1. tatraportal.sk
2. Technické muzeum Tatra Kopřivnice
3. valka.cz
4. Instrukcja obsługi oraz plan smarowania Tatra 805
5. Tatra 805 w serialach i filmach
6. Legendární Tatry 805 byly křápy k pohledání
7. Wikimedia Commons
8. Ftyba Jiří. Tatrzańskie 805 . 1. wydanie Praga: Grada Publishing, 2014
9. Staré náklaďáky
10. Muzeum Techniki Wojskowej