Syrena Mikrobus, 7-osobowy prototyp zaprezentowany 65 lat temu

Syrena Mikrobus, 7-osobowy prototyp zaprezentowany 65 lat temu w 1960 roku | 30-05-2025 | Marek Jachowicz

Syrena Mikrobus to pierwszy i zarazem ostatni w dziejach polskiej motoryzacji, samochód z nadwoziem obecnie określanym jako minivan lub MPV (Multi Porpose Vechicle).

Biuro Konstrukcyjno-Doświadczalne Fabryki Samochodów Osobowych (FSO) w Warszawie opracowało konstrukcję samochodu z nadwoziem typu minibus. Nadwozie minibus (furgon) dawało możliwość wykorzystania go do budowy 7-osobowego samochodu osobowego, jednonoszowej sanitarki lub furgonu z przestrzenią ładunkową. W nowy samochodzie zostały wykorzystane podzespoły napędowe produkowanej seryjnie osobowej Syreny 101. Twórcą formy nadwozia Syreny mikrobus i jego poszczególnych wersji był inż. Cezary Nawrot.

Logo samochodów Syrena

Cezary Nawrot urodził się 12 lipca 1931 w Siemianowicach Śląskich, zmarł. 14 czerwca 2004 w Warszawie – polski projektant wzornictwa przemysłowego, inżynier mechanik, konstruktor samochodowy. Pionier nowoczesnego designu motoryzacyjnego w Polsce. Poza samochodami nadawał formę innym środkom transportu, maszynom i urządzeniom oraz sprzętowi AGD. Profesor i wykładowca Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie oraz Akademii Sztuk Pięknych im. Władysława Strzemińskiego w Łodzi. Po maturze wyjechał z rodzinnych Siemianowic by studiować na Wydziale Samochodów i Ciągników Politechniki Warszawskiej, gdzie uzyskał magisterium w 1956 roku. W tym samym roku podjął pracę w Fabryce Samochodów Osobowych w Warszawie (FSO) jako konstruktor i projektant. Przypisywane jest mu nadanie ostatecznej formy najbardziej znanemu logotypowi fabryki powstałemu w 1956 roku. Inżynier Karol Pionnier, szef Działu Głównego Konstruktora (DGK) FSO, od początku widział wielki potencjał w utalentowanym plastycznie młodym inżynierze, powierzając jemu, a nie prof. Stanisławowi Panczakiewiczowi, prace studialne nad planowanymi po wdrożeniu Syreny wersjami pochodnymi i rozwojowymi samochodu małolitrażowego. W okresie czterech lat Nawrot przedstawił studium nadwoziowe docelowego samochodu popularnego w skali 1:5 (1957), w pełni funkcjonalne studium Syrena Sport z nadwoziem z laminatu szklano-epoksydowego (maj 1960) i własnie prototyp małego samochodu użytkowego Syrena Mikrobus również z elementami laminatowymi nadwozia (październik 1960).

Wymiary prototypowego samochodu Syrena Mikrobus

Wymiary prototypowego samochodu Syrena Mikrobus. Źródło: Polskie konstrukcje motoryzacyjne 1947 - 1960, Andrzej Zieliński, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa 1985

Prace konstrukcyjne nad Syreną Mikrobus rozpoczęto w 1959 roku ze względu na duże zapotrzebowanie na tego typu samochody. Realizacją zatwierdzonego projektu zajęli się pracownicy Działu Głównego Konstruktora FSO, którzy pracowali również nad projektem Syreny Sport. Szefem DGK FSO był inż. Karol Pionnier, a opracowującymi poszczególne fragmenty samochodu inżynierami byli między innymi: Jerzy Dembiński, Antoni Drozdek, Leszek Dubiel, Antoni Dworakowski, Mirosław Górski, Władysław Kolasa, Stanisław Łukaszewicz, Cezary Nawrot, Władysław Skoczyński, Antoni Zdunek, jak również pośrednio Fryderyk Bluemke - pracujący w Bielsku-Białej konstruktor stosowanego wtedy w Syrenie silnika S15.

Zapotrzebowanie na auto tego typu zgłaszała m.in. służba zdrowia (jednonoszowy ambulans), Poczta Polska oraz wiele zakładów powiększających asortyment oraz produkcję na fali ożywienia gospodarczego po politycznej odwilży z roku 1956. Budowę jedynego egzemplarza prototypu 3-drzwiowego mikrobusu dla 7 osób, na bazie podzespołów Syreny 101, zakończono 1960 roku Nadwozie tego pojazdu o konstrukcji drewniano-stalowej zostało zaprojektowane tak aby nie wymagało głębokiego tłoczenia elementów metalowych i mogło być produkowane poza głównym zakładem FSO na Żeraniu. Samochód miał trzy rzędy siedzeń, dwa ostatnie można było łatwo demontować i tworzyła się wtedy dosyć duża płaska powierzchnia ładunkowa. Inspiracją dla konstruktorów był Lloyd Motoren-Werke LT500, który w okresie projektowania był w posiadaniu FSO.

Produkcji seryjnej minivana Syrena jednak nie podjęto W fabryce brakowało miejsca, bo FSO zwyczajem przejętym od licencjodawcy (GAZ) wytwarzała na miejscu wszystkie podzespoły nawet śrubki i sprężynki. Nie udało się też znaleźć przedsiębiorstwa, które chciałoby w produkcji mikrobusu współpracować z FSO. Brakło tzw. woli politycznej. W dodatku polski przemysł gumowy nie wytwarzał opon o odpowiedniej nośności, ... Skończyło się niestety na planach i jednym prototypowym egzemplarzu.

Podstawowe parametry prototypowego samochodu Syrena Mikrobus:

Silnik - S 15
Sprzęgło - suche, jednotarczowe z tarczą wyposażoną w sprężynowe tłumiki drgań, sterowane mechanicznie. Okładziny cierne o wymiarach Φ 180 x 125 mm
Skrzynia biegów - dwuwałkowa, o czterech przełożeniach do przodu i jednym wstecznym. Nie synchronizowana, zblokowana z silnikiem, wyposażona w mechanizm wolnego koła. Przełożenia: I - 3,91, II - 2,37, III - 1,525, IV - 0,965, wsteczny - 7,50. Dźwignia sterowania, mechaniczna umieszczona pod kierownicą
Układ napędowy - 4x2, przekładnia główna stożkowa o zębach łukowo-kołowych (Gleason) o przełożeniu 1:4,875 (ilość zębów 39/8) jest umieszczona we wspólnej obudowie ze skrzynią biegów mechanizm różnicowy stożkowy o dwóch satelitach. Półosie napędowe jednakowej długości wyposażone w przeguby krzyżakowe o łożyskach igiełkowych oraz przeguby równobieżne, zawiasowe umieszczone przy kołach napędowych. Pojemność skrzyni biegów wraz przekładnią główną 2,3 dm³
Układ hamulcowy - hydrauliczny, sterowany mechanicznie, jednoobwodowy, bębnowy. Bęben przedni o szerokości powierzchni ciernej 30 mm, tylny 50 mm, średnica wewnętrzna bębnów Φ 280 mm Hamulec ręczny mechaniczny działający na tylne szczeki hamulcowe. Dźwignia w podłodze po lewej stronie siedzenia kierowcy
Układ kierowniczy - przekładnia ślimakowa, globoidalna z podwójna rolką, średnie przełożenie 1:18,2. Wał kierowniczy jednoczęściowy, koło kierownicy trójramienne o średnicy Φ 440 mm. Mechanizm zwrotniczy z dwoma drążkami poprzecznymi umieszczonymi za osią przednią
Układ nośny - spawana rama podłużnicowa. Podłużnice o zamkniętym przekroju prostokątnym 45 x 90 mm połączone czterema poprzeczkami. Zmodernizowana rama samochodu Syrena 101
Instalacja elektryczna - akumulator ołowiowy 37,5 Ah, 12 V, biegun + na masie samochodu, rozrusznik R4a o mocy 0,233 kW (0,4 KM) włączany elektromagnetycznie, prądnica prądu stałego P4a o mocy 130 W, regulator RG14a. Dwa reflektory główne o średnicy elementu optycznego Φ 170 mm, ze światłami pozycyjnymi oraz symetrycznymi światłami mijania i drogowymi. Dwie wycieraczki szyby przedniej typu WS3a, jednobiegowe, współbieżne. Kierunkowskazy migowe, światła stop, tylne światła stop, pozycyjne oraz oświetlenie tablicy rejestracyjnej, radioodbiornik, sygnał dźwiękowy jednotonowy SG7c oraz antene i lampowy radioodbiornik samochodowy ZRK Żerań 3471
Koła i ogumienie - obręcze tarczowe o rozmiarze 4,00J x 15˝,opony dętkowe 5,00–15", ozdobne chromowane dekle | Według innych źródeł 4,50J x 16˝,opony dętkowe 5,25–16"
Zawieszeni przednie - niezależne oparte na poprzecznym 9-piórowym półeliptycznym resorze i dolnych wahaczach poprzecznych, dwa teleskopowe amortyzatory dwustronnego działania. Kat pochylenia kół pod obciążeniem 1º30', kat pochylenia osi sworznia zwrotnicy 8º, kat wyprzedzenia osi sworznia zwrotnicy 1º, rozbieżność kół 0 - 2 mm
Zawieszenie tylne - niezależne oparte na poprzecznych wahaczach współpracujących z drążkiem skrętnym, dwa teleskopowe amortyzatory dwustronnego działania
Masa własna [kg] - 950
Masa całkowita [kg] - 1385
Ładowność [kg] - 435
Nadwozie - konstrukcja szkieletowa, drewniano-metalowa, zamknięta, trzydrzwiowa, mocowana do ramy na poduszkach gumowych. Drzwi boczne zawieszone na słupkach przednich.Drzwi tylne uchylne, zawieszone na lewym tylnym słupku. Zawiasy wszystkich drzwi zewnętrzne. Pokrywa silnika zawieszona na tylnej krawędzi. Szyba przednia gięta. Szyby drzwi przednich przesuwne. Pozostałe szyby, po dwie na boku i jedna tylna osadzone na uszczelkach na stałe. wewnątrz w dwóch rzędach cztery indywidualne fotele, w rzędzie trzecim kanapa trzyosobowa. Została przewidziana duża łatwość demontażu foteli aby uzyskać dużą przestrzeń ładunkową. nadwozie wyposażone w izolację termiczna i dźwiękochłonną. Szczeliny wentylacyjne były umieszczone w tylnej części nadwozia. Zbiornik paliwa pod podłogą przed tylną osią pomiędzy podłużnicami ramy, wlew paliwa na prawej burcie za tylnym słupkiem przednich drzwi
Wymiary wewnętrzne przestrzeni ładunkowej bez tylnej kanapy i drugiego rzędu foteli {mm] - 1700 x 1300 x 1260
Powierzchnia ładunkowa [m²] - 2,21
Objętość przestrzeni ładunkowej [m³] - 2,78
Nacisk osi przedniej | tylnej [kg] - bd.
Długość całkowita [mm] - 3800
Szerokość [mm] - 1550
Wysokość z obciążeniem [mm] - 1550
Rozstaw osi [mm] - 2300
Rozstaw kół przednich [mm] - 1200
Rozstaw kół tylnych [mm] - 1240
Prześwit osi poprzeczny [mm] - 185
Prześwit osi podłużny [mm] - 205
Kąt natarcia | zejścia [°] - bd.
Zwis przedni | tylny [mm] - bd.
Najmniejsza średnica zawracania [m] - 10,4
Prędkość maksymalna [km/h] - 95
Zbiornik paliwa - umieszczony pod podłoga przed osia kół tylnych, wlew paliwa na prawej burcie samochodu, pojemność 99 dm³
Zużycie paliwa [dm³/100 km] - 8,5 do 9,5

Podstawowe parametry silnika S-15, jednostki napędowej samochodu Syrena Mikrobus:

Ustawiony wzdłużnie przed przednia osią, zawieszony na trzech poduszkach gumowych
Liczba cylindrów - 2
Rozrząd - tłokowy (silnik dwusuwowy)
Układ cylindrów - rzędowy, równoległy
Pojemność skokowa - 744 cm³
Średnica cylindra - 76 mm
Skok tłoka - 82 mm
Tłoki - odlew ze stopu lekkiego z lekko wypukłym denkiem z trzema pierścieniami uszczelniającymi, sworzeń tłoka osadzony pływająco.
Układ korbowy - wał korbowy kuty, składany, podparty na trzech łożyskach rolkowych i jednym kulowym. Korbowody kute, w stopie korbowodu umieszczone łożysko wałeczkowe, dwurzędowe.
Stopień sprężania - 7
Moc maksymalna - 27 KM przy 3 800 obr/min
Maksymalny moment obrotowy - 60,8 Nm przy 2 800 obr/min
wymagana liczba oktanowa paliwa - 78 (benzyna niebieska)
Gaźnik - poziomy BVF H 362/13 wyposażony w urządzenie rozruchowe
Pompa paliwa - przeponowa typu BFV UPO sterowana pneumatycznie
Smarowanie mieszankowe w proporcji - 1:25 (olej Lux 10)
Chłodzenie cieczą z samoczynnym (termosyfonowym) obiegiem, pojemność układu chłodzenia 6,5 dm³
Chłodnica cieczy rurkowa, umieszczona za silnikiem na poprzeczce ramy z wentylatorem osiowym, 6-łopatkowym napędzanym paskiem klinowym od wału korbowego.
Filtr powietrza - suchy siatkowy z tłumikiem szmerów ssania
Zapłon - bateryjny, kolejność zapłonu 1-2, statyczne ustawienie zapłonu 1 º przed GMP, aparat zapłonowy 34-01 osadzony na kołnierzu skrzyni korbowej z odśrodkowym regulatorem kata wyprzedzenia zapłonu w zakresie 14 º. Dwie cewki zapłonowe z opornikami.
Świece zapłonowe - dwie, gwint mocowania M14x1.25, wartość cieplna 175 - 225 (wg. skali Bosch)
Kadłub silnika - żeliwny
Misa olejowa - stop lekki
Głowica silnika - użebrowany odlew ze stopu lekkiego
Zbiornik paliwa - umieszczony pod podłoga przed osia kół tylnych pomiędzy podłużnicami ramy, wlew paliwa po prawej stronie na burcie samochodu. Pojemność zbiornika 99 dm³
Masa suchego silnika 65 kg
Uruchomienie produkcji silnika S 15 1956
Konstruktor - inż. Jan Kubica, nad całością prac czuwał inż. Fryderyk Bluemke
Producent - Wytwórnia Sprzętu Mechanicznego w Bielsku-Białej.

Start i praca silnika S15 w samochodzie FSO Syrena 100 z 1960 roku.

Syrena Sport oraz Syrena Mikrobus na torze testowym na Żeraniu

Zdjęcie autorstwa Zbyszka Siemaszki z 1960 roku. Dwa prototypy z FSO. Syrena Mikrobus i Syrena Sport, dwie świetne kreacje nadwoziowe Cezarego Nawrota na torze prób na Żeraniu. W tle hale fabryczne.

W tym miejscu należy zauważyć, iż powszechna opinia o tym, że dwucylindrowy silnik samochodu Syrena pochodzi od silnika motopompy jest całkowicie błędna. Silnik S-15 został zaprojektowany do napędu samochodu Syrena i dopiero na bazie silnika samochodowego powstała wersja silnika oznaczona S-15 M, która służyła do napędu pompy M 800, w miejsce silnika o starszej konstrukcji z oznaczeniem S 80, o pojemności skokowej 1 100 cm³.

Bajkę o pochodzeniu silnika od motopompy wymyślili polscy, komunistyczni decydenci przemysłu motoryzacyjnego aby odeprzeć zarzuty, NRD i Czechosłowacji, że Polska nie mając przydziału w RWPG [Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej – organizacja powołana w Moskwie w 1949 w celu koordynowania współpracy gospodarczej bloku państw podporządkowanych ZSRR] na produkcje samochodów, jednak produkuje samochody osobowe. Tłumaczono się w ten sposób - produkcja małoseryjna, w ramach istniejących mocy przerobowych, silnik od motopompy, itp.. Ówcześni decydenci potrafili dbać o polski interes dużo lepiej niż obecni, co dla wielu, szczególnie ludzi młodych, może się okazać stwierdzeniem szokującym.

Przez cały okres produkcji samochodów Syrena, wszystkich modeli i wersji łącznie wyprodukowano 521 311 egzemplarzy. W latach 1957–1972 przez Fabrykę Samochodów Osobowych w Warszawie, pod marką FSO Syrena, a od 1972 do 1983 przez Fabrykę Samochodów Małolitrażowych w Bielsku-Białej pod marką FSM Syrena.

Galeria zdjęć prototypu Syrena Mikrobus.

Sam prototyp niestety nie zachował się, przepadł na fali tzw. "modernizacji" jak i cała Fabryka Samochodów Osobowych na Żeraniu oraz 95% polskiego przemysłu.

Marek Jachowicz

Źródła: