OBRONA LWOWA 1918 SEMPER FIDELIS
18 listopada zapraszamy na krakowskie obchody 105. rocznicy bohaterskiej obrony Lwowa - zwycięskiego powstania Orląt Lwowskich
Artur Oppman, Orlątko | ... Mamo, czy jesteś ze mną? Nie słyszę twoich słów... W oczach mi trochę ciemno... Obroniliśmy Lwów!... Zostaniesz biedna samą... Baczność! Za Lwów! Cel! Pal! Tylko mi ciebie, mamo, Tylko mi Polski żal!...
OBRONA LWOWA 1918-1920 SEMPER FIDELIS
Ochotnicza Legia Kobiet, ochotnicza organizacja wojskowa utworzona we Lwowie w 1918 przez kobiety, pragnące walczyć o niepodległość Polski. Kobiety z OLK walczyły o Lwów w trakcie wojny polsko-ukraińskiej oraz wojny polsko-bolszewickiej, w tym także w walkach o Wilno

Żelazo meteorytowe

Pierwsze informacje o wykorzystaniu żelaza pochodzą ze starożytnego Egiptu z okresu około 4 000 lat p. Chr.. Były to wówczas drobne wyroby, stosowane głównie w celach rytualnych, wykonywane z żelaza odzyskiwanego z meteorytów. Średnio w składzie meteorytów spadających na ziemię znajduje się 6% żelaza i niklu. Żelazo pozyskiwane z meteorytów było bardzo drogie, najprawdopodobniej droższe od złota. W Anatolii wytopione meteorytowe żelazo było czasami używane do produkcji broni ozdobnej, przykładowo sztylet o żelaznym ostrzu z rękojeścią z brązu został odnaleziony w grobowcu Hattic z 2500 roku p. Chr.. Egipski władca Tutanchamon zmarł w 1323 roku p. Chr. i został pochowany wraz z żelaznym sztyletem ze złotą rękojeścią. Starożytny egipski miecz noszący imię faraona Merneptaha oraz topór bojowy z żelaznym ostrzem i zdobionym złotem trzonkiem z brązu znaleziono w wykopaliskach w Ugarit. Wiadomo, że Hetyci wymieniali żelazo z Asyrią na srebro według przelicznika 40 wielkości wagi srebra do 1 wielkości wagi żelaza. Żelazo meteorytowe było także wykorzystywane do wyrobu narzędzi w Ameryce Północnej, począwszy od około 1000 roku, jeszcze przed kontaktem z cywilizacją eurazjatycką (?), ludy kultury Thule z Grenlandii zaczęły wytwarzać ostrza harpunów, noże oraz inne narzędzia z kawałków meteorytu z Cape York, składającego się w głównej mierze z metalicznego żelaza i niklu. Narzędzia wytworzone z meteorytu Cape York okazały się doskonałym towarem handlu wymiennego, znaleziono je na stanowiskach archeologicznych oddalonych o ponad 1600 km od półwyspu Cap York. Kiedy amerykański polarnik Robert Peary w 1897 roku wysłał największy pozostały fragment meteorytu do Amerykańskiego Muzeum Historii Naturalnej w Nowym Jorku, ważył on nadal ponad 33 tony. Innym przykładem późnego użycia żelaza meteorytowego jest toporek z około 1000 roku po Chr. znaleziony w Szwecji.

Historia metalurgii żelaza - meteoryt Hoba

Ważący 60 ton i długi na 2,7 m meteoryt Hoba w Namibii jest największym znanym nienaruszonym meteorytem. Fotografia: Sergio Conti z Montevecchia (LC), Włochy – P1000076 CC BY-SA 3.0

Warto pamiętać o podziale prehistorii na epoki archeologiczne (po ukośniku dla ziem dzisiejszej Polski)

  1. Epoka kamienia (~ 3,3 mln lat – 3 500/2000 p.Chr.)
    1. Paleolit (~ 3,3 mln lat – 11 000 p.Chr.) / (ok. 500 000 – 8 000 p.Chr)
    2. Mezolit (~10 000 – 5 000 p. Chr.) / (ok. 8 000 – 4 800 p.Chr.)
    3. Neolit (~ 9 000 – 3 500 p.Chr.) / (ok. 5 200 – 2 300 p.Chr.)
  2. Epoka brązu (~ 3 500 – 1 200 p.Chr.) / (ok. 2 300 – 700 p.Chr.)
  3. Epoka żelaza (~ 1 200/700 p.Chr. do starożytności/średniowiecza)

Wytapianie żelaza, początek epoki żelaza

Nie da się wyznaczyć ostrego podziału czasowego na epokę brązu i epokę żelaza. Małe kawałki żelaza byłyby produkowane w piecach do wytapiania miedzi, ponieważ stosowano jako topniki tlenki żelaza i rudy siarczku miedzi zawierające żelazo. Wytapianie żelaza, pozyskiwanie użytecznego metalu z utlenionych rud żelaza jest trudniejsze niż wytapianie cyny i miedzi. Miedź i jej stopy można obrabiać na zimno lub topić w stosunkowo prostych piecach (takich jak piece używane do wypalania ceramiki) i odlewać w użyteczne formy. Wytopienie żelaza jednak wymaga obróbki w dużo wyższych temperaturach, może być topione tylko w specjalnie zaprojektowanych do tego celu piecach. Żelazo jest powszechnym zanieczyszczeniem w rudach miedzi, i jako takie było znane. Ruda żelaza była czasami używana jako topnik metalurgii metali kolorowych, pomimo to nie należy się dziwić, że ludzie opanowali technologię wytopu żelaza dopiero po kilku tysiącleciach doświadczeń w metalurgii brązu.

Miejsce oraz czas odkrycia technologii wytopu żelaza nie są dokładnie określone. Wynika to z powodu trudności w odróżnieniu artefaktów wykonanych z metalu wytapianego z rud żelaza zawierających nikiel od obrobionego na gorąco żelaza meteorytowego. Dowody archeologiczne wydają się wskazywać początek wytopu żelaza na III tysiąclecie przed Chrystusem na obszarze Bliskiego Wschodu. Jednak artefakty z kutego żelaza pozostawały rzadkością aż do 1100 roku p. Chr.. Początek epoki żelaza jest tradycyjnie definiowany jako czas powszechnej wymiany broni i narzędzi z brązu na wyroby żelazne. To przejście miało miejsce w różnym czasie w różnych miejscach na świecie, w miarę rozprzestrzeniania się technologii. Mezopotamia była w pełni w epoce żelaza już w 900 lat przed Chrystusem. Chociaż Egipt produkował wyroby z żelaza, brąz pozostawał dominujący aż do jego podboju przez Asyrię w 663 p. Chr.. Epoka żelaza rozpoczęła się w Indiach około 1200 p. Chr., w Europie Środkowej około 800 r.oku p. Chr., w Chinach epoka żelaza powszechnie zapanowała około 300 roku p. Chr..

Metalurgia na subkontynencie indyjskim

Stanowiska archeologiczne w Indiach, takie jak Malhar, Dadupur, Raja Nala Ka Tila i Lahuradewa w obecnym stanie Uttar Pradesh, przedstawiają żelazne narzędzia z okresu między 1800 a 1200 p. Chr. Wczesne obiekty żelazne znalezione w Indiach takie jak: kolce, noże, sztylety, groty strzał, miski, łyżki, rondle, siekiery, dłuta, szczypce, okucia do drzwi itp., stosując metodę datowania radiowęglowego, można określić na 1400 lat p. Chr.. Na początku I tysiąclecia p. Chr. nastąpił rozległy rozwój metalurgii żelaza w Indiach. W tym okresie pokojowego osadnictwa osiągnięto postęp technologiczny oraz duże opanowanie hutnictwa żelaza. W nadchodzących latach dokonano kilku postępów w technologii związanej z metalurgią w politycznie stabilnym okresie Maurya oraz czasach pokoju w czasie pierwszego tysiąclecia p. Chrystusem. Grecki historyk Herodot napisał pierwszą zachodnią relację o użyciu żelaza w Indiach. Być może już w 500 roku p. Chr., w południowych Indiach produkowano wysokiej jakości stal techniką tyglową . W tym systemie kute żelazo o wysokiej czystości, węgiel drzewny i szkło mieszano w tyglu i ogrzewano, aż żelazo stopiło się i wchłonęło węgiel. Żelazne łańcuchy były używany w indyjskich mostach wiszących już w IV wieku. Stal Wootz, znana również jako stal damasceńska była produkowana w Indiach i na Sri Lance od około 300 roku p. Chr. Stal Wootz słynie od czasów starożytności ze swojej trwałości oraz zdolności do trzymania ostrych krawędzi. Podobno Aleksander Wielki, poproszony przez króla Porusa o wybranie prezentu, wybrał zamiast złota lub srebra trzydzieści funtów tej własnie stali. Stal Wootz była złożonym stopem, którego głównym składnikiem było żelazo wraz z różnymi pierwiastkami śladowymi. Ostatnie badania sugerują, że jej właściwości mogły wynikać z tworzenia się nanorurek węglowych w metalu. Biorąc pod uwagę ówczesną wiedzę był to raczej efekt przypadku niż świadomego działania. Technologia produkowania stali Wootz została przejęta przez Persów, a od nich przeniknęła do Arabów, którzy rozpowszechnili ją na Bliskim Wschodzie. W XVI wieku Holendrzy przenieśli tę technologię z południowych Indii do Europy, gdzie była masowo wykorzystywana. Hinduscy starożytni metalurdzy zdobyły zaawansowaną wiedzę na temat produkcji żelaza i stali oraz związanych z tym zagadnieniem procesów termomechanicznych i obróbki cieplnej. Jedna z największych ciekawostek metalurgicznych Indii jest żelazna kolumna położona w kompleksie Kutb w Delhi, słynna ze swojej wyjątkowej odporności na rdzę. Kolumna od ponad 1600 lat opiera się korozji. Kolumna powstała między 402 a 415 rokiem, jej pierwotna lokalizacja nie jest do końca znana. Niełatwo było wyjaśnić dlaczego kolumna wykazuje tak dużą odporność na korozję, w związku z czym pojawiło się bardzo wiele różnych teorii. Część badaczy przypisywała to łagodnemu, suchemu klimatowi, który stworzył specyficzne warunki niesprzyjające rdzy. Inni wskazywali na materiał z jakiego ją wykonano oraz sposób jej obróbki. Dopiero badania powierzchni kolumny oraz nowoczesne techniki analityczne dr R. Balasubramaniama pomogły w ustaleniu, że za jej wyjątkową odporność na korozję odpowiada wysoki poziom fosforu w metalu, który pełni rolę katalizatora podczas powstawania cienkiej i zwartej warstwy rdzy o grubości 1/20 mm chroniącej metal przed czynnikami zewnętrznymi. Sam filar został wykonany z kutego żelaza o 98-procentowej czystości. Ponieważ w owym czasie nie znano technik pozwalających na wytop żelaza, wytwarzano je poprzez prażenie razem z węglem drzewnym w temperaturze 1300 °C. W ten sposób otrzymywano zanieczyszczone żużlem i węglem metaliczne łupki, które następnie przekuwano, by je oczyścić. Niewielka ilość zanieczyszczeń zawsze jednak pozostaje w metalu, co sprzyja pasywacji żelaza zawierającego fosfor. Wykonana w ten sposób kolumna uległa w początkowej fazie korozji i pokryła się cieniutką warstwą rdzy zawierającej tlenki żelaza, hydroksytlenki oraz niewielkie ilości uwodnionego fosforanu żelaza, które równomiernie pokryły cały filar warstwą ochronną i powstrzymały dalsze procesy korozyjne.

 Żelazna kolumna z Delhi - Historia metalurgii żelaza

Zwieńczenie żelaznej kolumny. Fotografia: Dennis Jarvis from Halifax, Canada - India-0349 Uploaded by Ekabhishek CC BY-SA 2.0

Will Durant napisał w Our Oriental Heritage (Story of Civilization) - "Powiedziano wiele o chemicznej doskonałości żeliwa w starożytnych Indiach i o wysokim rozwoju przemysłowym czasów Guptów, kiedy Indie uważano, nawet przez Cesarski Rzym, za najbardziej uzdolniony naród w takich gałęziach przemysłu chemicznego jak farbowanie, garbowanie, mydlarstwo, produkcja szkła i cementu ... W szóstym wieku Hindusi znacznie wyprzedzali Europę w chemii przemysłowej, byli mistrzami kalcynacji, destylacji, sublimacji, parowania, utrwalania, produkcji światła bez ciepła, mieszanie proszków znieczulających i nasennych oraz przygotowywanie sole, związki i stopy metali. Hartowanie stali zostało doprowadzone w starożytnych Indiach do doskonałości nieznanej w Europie aż do współczesnych czasów. Mówi się, że król Porus wybrał jako szczególnie cenny prezent od Aleksandra nie złoto ani srebro, ale trzydzieści funtów stali. Muzułmanie przenieśli znaczną część tej hinduskiej nauki chemicznej oraz technologii przemysłowej na Bliski Wschód i do Europy. Na przykład tajemnicę wytwarzania ostrzy ze stali damasceńskiej Arabowie przejęli od Persów, a Persowie z Indii” 

Metalurgia żelaza na terenie Bliskiego Wschodu

Około 1500 roku przed Chrystusem w Mezopotamii, Anatolii i Egipcie pojawia się coraz więcej przedmiotów z wytopionego żelaza (odróżnianych od żelaza meteorytowego brakiem niklu w składzie chemicznym) W wschodniej części Morza Śródziemnego (Lewant, Cypr, Grecja, Kreta, Anatolia i Egipt) we wczesnej epoce żelaza (od XII do X wieku p. Chr.) żelazo zastąpiło masowo brąz jako dominujący metal używany do produkcji narzędzi oraz broni.

Żelazo było pierwotnie wytapiane w dymarkach, w których używano miechów do przetłaczania powietrza przez stertę rudy żelaza i płonącego węgla drzewnego. Tlenek węgla wytwarzany przez węgiel drzewny redukował tlenek żelaza z rudy do metalicznego żelaza. Dymarki jednak nie zapewniały na tyle wysokiej temperatury aby stopić żelazo, metal zbierał się na dnie pieca w postaci gąbczastej masy, wykwitu, żelaza gąbczastego. Następnie należało wielokrotnie uderzać w żelazo gąbczaste aby usunąć z niego stopiony żużel i uformować bryłę żelaza. Ten pracochłonny i czasochłonny proces wytwarzał kute żelazo, ciągliwy ale dość miękki stop zawierający mało węgla. Ze względu na relatywnie niskie temperatury uzyskiwane w piecach dymarkowych, które nie przekraczały 1250-1300° C, redukcja żelaza poprzez jego upłynnienie była niemożliwa. Przypomnijmy, że teoretyczny punkt topnienia żelaza wynosi 1537° C.

Równolegle z przejściem od brązu do żelaza odkryto nawęglanie, proces dodawania węgla do kutego żelaza. Podczas gdy wykwit żelaza zawierał trochę węgla, późniejsza obróbka na gorąco utleniła większość z niego. Kowale na Bliskim Wschodzie odkryli, że kute żelazo można przekształcić w znacznie twardszy produkt, podgrzewając gotowy element w złożu węgla drzewnego, a następnie hartując go w wodzie lub oleju. Ta procedura zamieniła zewnętrzne warstwy elementu żelaznego w stal czyli stop żelaza z węglem i innymi pierwiastkami z wewnętrznym miękkim i elastycznym rdzeniem z mniej kruchego i elastycznego żelaza. 

Rozwój hutnictwa żelaza tradycyjnie przypisywano Hetytom z Anatolii w czasach późnej epoki brązu. Uważano, że posiadali oni monopol i wiedzę na temat obróbkę żelaza i że na tej przewadze opierało się ich imperium. Zgodnie z tą teorią za rozpowszechnienie wiedzy w tym regionie odpowiedzialne były starożytne ludy morskie, które najechały wschodnią część Morza Śródziemnego, zniszczyły imperium Hetytów pod koniec późnej epoki brązu. Teoria ta nie jest już dominująca przy obecnym stanie wiedzy, ponieważ nie ma dowodów archeologicznych potwierdzających rzekomy monopol Hetytów. Chociaż istnieje kilka przedmiotów żelaznych z Anatolii z epoki brązu, liczba ta jest porównywalna z przedmiotami żelaznymi znalezionymi w Egipcie i innych miejscach z tego samego okresu, a tylko niewielka liczba tych przedmiotów była bronią, większość znalezisk stanowiły narzędzia. Inna teoria głosi, że rozwój technologii żelaza był napędzany przez zakłócenie szlaków handlowych miedzią i cyną w wyniku upadku imperiów pod koniec późnej epoki brązu. Metale te, zwłaszcza cyna, nie były powszechnie dostępne i wytwórcy broni i narzędzi musieli ją transportować z odległych terenów, podczas gdy rudy żelaza były powszechnie dostępne. Jednak nie dysponujemy dowodami archeologicznymi, które by wskazywały na niedobór brązu lub cyny we wczesnej epoce żelaza. Przedmiotów z brązu pozostało dużo, a przedmioty te mają taki sam procent cyny jak te z późnej epoki brązu.

Poniżej rekonstrukcja procesu dymarskiego

Piec dymarski (dymarka) składa się z dołu lub dołu i komina (piec dymarskie typu kotlinkowego) z żaroodpornymi ścianami wykonanymi z ziemi, gliny lub kamienia. W pobliżu dna przez ściany boczne wchodzi jeden lub więcej wlotów powietrza, które umożliwiają dostęp powietrza do wnętrza pieca przez naturalny ciąg albo wtłaczanego za pomocą miecha.

 Piec dymarski i zachodzące w nim procesy chemiczne - Adam Thiele

Proces dymarkowy. Źródło: Adam ThieleIron production, iron yield and the minimal iron content of bog iron ores regarding avar and Árpád-age bloomery iron smelting, 2011

 

Początki metalurgii żelaza w Chinach 

Na początku XXI wieku na stanowisku Mogou w Gansu w Chinach wydobyto dwa fragmenty żelaza datowane na XIV wiek p. Chr., okres kultury Siwa (kultura epoki brązu w południowo-wschodniej prowincji Gansu). Jeden z fragmentów ponad wszelka wątpliwość został wykonany w procesie wytapiania  dymarkowego, nie meteorytowego. Powszechnie żelazne artefakty wykonane z żelaza pojawiają sie w V wieku p. Chr.. Uważa się, że chińscy hutnicy koło 500 roku p. Chr. (tzw. okres wiosenno-jesienny, 771 do 476 roku p. Chr.) w południowym stanie Wu osiągnęli w piecach temperaturę wystarczająco wysoką, aby topić żelazo i odlewać w formach. Jeśli rudy żelaza zostaną ogrzane węglem do temperatury około >1537 ° C, powstaje stopiony stop zawierający około 96,5% żelaza i 3,5% węgla. Taki stop jest mocny, można go odlewać w skomplikowane kształty, ale jest zbyt kruchy, aby można go było obrabiać, chyba że produkt zostanie odwęglony w celu usunięcia większości węgla. Zdecydowana większość chińskiej produkcji żelaza, począwszy od późnej dynastii Zhou, była wykonana z żeliwa (wysokowęglowy stop żelaza z węglem, zazwyczaj także z krzemem, manganem, fosforem, siarką i innymi składnikami. Zawiera od 2,10 do 6,7% węgla w postaci cementytu lub grafitu). Jednak kute miecze zaczęto już produkować w okresie Walczących Królestw (od 480 do 221 roku p. Chr.), najbardziej podstawowymi technikami kucia i składania gotowego wyrobu.

Około 300 roku p. Chr. żelazo stało się preferowanym i powszechnie używanym metalem do wyrobu narzędzi i broni w Chinach. Pisemna średniowieczna praca Shen Kuo z 1088 roku zawiera między innymi wczesne opisy wynalazków, metodę wielokrotnego kucia żeliwa pod zimnym podmuchem, podobną do współczesnego procesu Bessemera. Nowożytnym odkrywcą metody utleniania znajdujących się w żelazie zanieczyszczeń poprzez wdmuchiwanie powietrza do rozgrzanej surówki umieszczonej w specjalnym pojemniku (konwertorze) był anglik Henry Bessemer (1813-1898), opracowanie w 1856 roku, patent w 1860 roku.

Chińska metalurgia była szeroko praktykowana w średniowieczu, w XI wieku rozwój przemysłu żelaznego spowodował ogromne wylesianie w wyniku wykorzystania węgla drzewnego w procesie wytapiania. Aby zaradzić problemowi wylesiania, Chińczycy wynaleźli metodę produkcji koksu z węgla kamiennego aby stosować go jako substytut węgla drzewnego w procesach metalurgicznych. W I wieku po Chr. w Chinach po raz pierwszy zastosowano miechy w celu dostarczania dużych ilości powietrza (tlenu) do procesów metalurgicznych. Pierwsza znana ilustracja pokazująca działanie miechów znajduje się w pracy Nong Shu napisanej przez Wang Zhen (1290–1333) wydanej w 1313 roku.

 Ilustracja pracy miechów metalurgicznych napędzanych kołem wodnym z pochodząca z XIV-wiecznego traktatu Nong Shu - Historia metalurgii żelaza

Praca miechów metalurgicznych napędzanych kołem wodnym. Ilustracja pochodzi z XIV-wiecznego traktatu Nong Shu, napisanego przez Wang Zhen (1313 rok, okres dynastii Yuan). Domena publiczna.

Europa w epoce żelaza

Obróbka żelaza została wprowadzona w Grecji pod koniec X wieku p. Chr.. Najwcześniejszymi śladami epoki żelaza w Europie Środkowej są artefakty z okresu kultury halsztackiej (VIII wiek p. Chr.). Od VII do VI wieku p. Chr. wyroby z żelaza pozostawały przedmiotami luksusowymi zarezerwowanymi dla elity. Zmieniło się to radykalnie wkrótce po roku 500 p. Chr. wraz z powstaniem kultury lateńskiej, od tego czasu metalurgia żelaza stała się powszechna również w północnej Europie oraz na Wyspach Brytyjskich. Rozpowszechnienie obróbki żelaza w Europie Środkowej i Zachodniej wiąże się z ekspansją kultury celtyckiej. Od I wieku p. Chr. jednym z najważniejszych okręgów produkcji żelaza i stali w Europie było wschodnioalpejskie zagłębie metalurgiczne położone w Noricum. Stal norycka słynęła ze swojej jakości i była poszukiwana przez wojska rzymskie. 

Przez wiele stuleci w średniowiecznej Europie nie nastąpiła zasadnicza zmiana w technologii produkcji żelaza. Europejscy hutnicy produkowali żelazo w piecach dymarkowych. Jednak okres średniowiecza przyniósł dwa wydarzenia - wykorzystanie energii wodnej w procesie dymarkowym oraz pierwszą europejską produkcję żeliwa. 

W XVI wieku spisano i udostępniono wiedzę metalurgiczną. Szczególnie duży wpływ na rozpowszechnienie technologii wytopu i obróbki żelaza miały dwie książki, autorstwa Włocha Vannoccio Biringuccio oraz Niemca Georgius Agricole. Pierwsza miała tytuł "De la pirotechnia" druga "De re metallica". Vannoccio Biringuccio był odlewnikiem, jego książka dotyczyła metod wytapiania, rafinacji oraz klasyfikacji, metody oznaczania zawartości metalu w rudach oraz sposobów odlewania metali w formy, wytwarzania rdzeni oraz produkcji takich wyrobów, jak armaty, żeliwne kule armatnie, ... Był to pierwszy metodyczny opis praktyki odlewniczej.

Drugi autor Georgius Agricole był specjalistą górnikiem metalurgiem, jego książka uwzględniała poszukiwanie, geodezję, sposoby wydobycia oraz metody wytapiania, rafinacji i klasyfikacji. Opisał także procesy stosowane do kruszenia i zagęszczania rudy. Niektóre z opisanych przez niego technologii metalurgicznych są w zasadzie stosowane do czasów obecnych.

Historia metalurgii żelaza - Szesnastowieczne prace metalurgiczne Georgius Agricole oraz Vannoccio Biringuccio

Szesnastowieczne prace metalurgiczne Georgius Agricole oraz Vannoccio Biringuccio. Domerna publiczna

Wczesne europejskie dymarki były stosunkowo małe, głównie ze względu na mechaniczne ograniczenia miechów napędzanych przez człowieka oraz siłę możliwą do włożenia za pomocą ręcznych młotów kowalskich. Te znane z odkryć archeologicznych z przedrzymskiej epoki żelaza mieszczą się w przedziale 2 kg wytopionego gąbczastego żelaza i są produkowane w piecach dolno-szybowych. W produkcji metalurgicznej z czasów rzymskich często wykorzystywano już piece wystarczająco wysokie, do 200 centymetrów, umożliwiające uzyskanie naturalnego efekt ciągu powietrza oraz zwiększenie wytapianych brył do wagi 10–15 kg.

Zastosowanie kół wodnych, rozprzestrzeniające się na przełomie pierwszego tysiąclecia, stosowane do napędzania większych miechów, pozwoliło na zwiększenie masy wsadu oraz temperatury wytopu. Młoty z napędem wodnym umożliwiły kucie i konsolidację większych brył gąbczastego żelaza. Możliwe, że pierwsze zastosowanie w Europie napędu wodnego miał miejsce w opactwie cystersów w Clairvaux już w 1135 roku, z pewnością było stosowane na początku XIII wieku we Francji oraz Szwecji. Od końca XIV wieku budowano stopniowo coraz większe piece dymarskie o średniej pojemności aż wytopione wsady wzrosły aż do do ​​300 kg, i utrzymywały się na stałym poziomie aż do upadku technologii dymarskiej, która nastąpiła z końcem XVIII wieku, gdzieniegdzie w Katalonii oraz południowej Francji trwając do połowy wieku XIX. Piece typu dymarkowego zazwyczaj wytwarzały szereg produktów żelaznych, od żelaza o bardzo niskiej zawartości węgla po stal zawierającą około 0,2-1,5% węgla. Mistrz kowalski musiał wybrać kawałki żelaza o niskiej zawartości węgla, nawęglić je i przekuć aby powstała stal. Proces trzeba było powtarzać do 15 razy aby uzyskać wysokiej jakości stal na miecze. Temperatura każdego kucia utlenia trochę węgla, więc mistrz kowalski musiał upewnić się, że mieszanka początkowa zawierała wystarczającą ilość węgla. Alternatywą było nawęglanie powierzchni gotowego produktu. W Anglii i Walii pomimo pojawienia się technologii wielkiego pieca około 1490 roku, nadal działały dymarki. Ostatnia została zamknięto w 1770 roku. 

Jeden z najstarszych znanych wielkich pieców w Europie został znaleziony w Lapphyttan w Szwecji, jest datowany radiowęglowo C 14 na XII wiek. Najstarsza dymarka znaleziona w Szwecji, również w rejonie w Lapphyttan, została datowana na 700 rok p. Chr.. Najwcześniejsze odlewy żelaza metodą wielkiego pieca mają miejsce w Szwecji, w dwóch miejscach, Lapphyttan i Vinarhyttan, między 1150 a 1350 rokiem. Niektórzy badacze spekulują, że ta technologia podążała wraz z Mongołami przez Rosję do Szwecji ale nie ma na to wyraźnego dowodu. Zapotrzebowanie na żeliwo (lufy i kule armatnie) uzyskiwane w procesie wielkopiecowym spowodowało jego rozwój nie zatrzymując procesów dymarkowych z których łatwiej i szybciej można było uzyskać materiał do wyrobu kutej stali. 

W przygotowaniu ...

Archeologia Żywa

utw wsbip

STAR TV

Czytaj także - Metalurgia epoki brązu


Czytaj więcej:


Producent kontenerów Torkonstal

Kontenery i muldy do zbiórki odpadów oraz złomu - kontener KP7 | kontener KP7 zamknięty | mulda M5 | Mulda M7