Stacja kolejowa Nowy Łupków oraz Nowy Łupków Wąskotorowy

Łupków, od roku 2011 Nowy Łupków, osada w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim, w gminie Komańcza. W miejscowości znajduje się przystanek kolejowy na linii kolejowej Medzilaborce – Nowy Zagórz, która została oddana do użytku 12 grudnia 1872 roku oraz końcowy dworzec nieczynnego obecnie odcinka Bieszczadzkiej Kolejki Leśnej, który łączył Nowy Łupków z Cisną i Smolnikiem. Po ukończeniu w 1874 roku budowy tunelu powstała linia kolejowa łącząca Budapeszt z Przemyślem [strategicznie ważna twierdza] i dalej ze Lwowem, stolicą Galicji. Pierwsza Węgiersko-Galicyjska Kolej Żelazna, dwutorowa linia kolejowa o olbrzymim w ówczesnych czasach znaczeniu strategicznym. Stacja w Łupkowie jest najdalej wysuniętą stacją na południe Polski, posiada 5 torów. Obecnie przez stację w Nowym Łupkowie jeżdżą jedynie w wakacje pociągi osobowe. W odległości 1334 metrów od stacji w Łupkowie znajduje się początek tunelu kolejowego przeprowadzony pod Przełęczą Łupkowską [640 m n.p.m.] o długości 416 metrów z czego 234 metry na terenie Słowacji. Stacja Łupków znajduje się na wysokości 600 m n.p.m. W dniu 19 września 1880 roku do stacji dotarł pociągiem dworskim podróżujący po Galicji cesarz Austrii Franciszek Józef I, gdzie został uroczyście pożegnany, opuszczając Galicję. Pierwsza Węgiersko-Galicyjska Kolej Żelazna odegrała znaczną strategiczną rolę dla zaopatrzenia Twierdzy Przemyśl podczas w I wojnie światowej. 

Po 1918 roku z powodu powstania granicy w Karpatach pomiędzy niepodległymi państwami: Czechosłowacją i Rzecząpospolitą Polską jej rola zdecydowanie osłabła. Realizując ustalenia Traktatu w Trianon zakazującego posiadania Węgrom kolei dwutorowych, rozebrano drugi tor na linii Mihályi – Łupków. Z powodu utraty międzynarodowego znaczenia kolei oraz napiętych stosunków Polski z Czechosłowacją drugi tor usunięto również po polskiej stronie. Pierwszorzędna strategiczna linia kolejowa Imperium Habsburgów została zdegradowana do prowincjonalnej linii drugiej klasy, a obecnie do sporadycznego weekendowego użytkowania.

Obecnie na terenie stacji kolejowej Nowy Łupków Wąskotorowy, staraniem ludzi dobrej woli oraz Fundacji Galicyjskich Dróg Żelaznych, powstaje skansen kolejowy ....  cdn.

Na stacji w Nowym Łupkowie stoją trzy wagony: salonka i dwa sypialne, polskiego pociągu rządowego z czasów PRL-u. Pociąg specjalny był przeznaczony do przewożenia najważniejszych osób w państwie oraz zagranicznych gości rangi państwowej. Pociąg rządowy złożony był z sześciu wagonów i lokomotywy, którym podróżowali m.in. Edward Gierek, Wojciech Jaruzelski, Aleksander Kwaśniewski i inni.Służył władzom PRL-u i III RP od 1974 roku aż do początku XXI wieku. W czasach PRL pociągiem tym pierwszy sekretarz PZPR jeździł po Polsce oraz odbywał podróże zagraniczne do przywódców innych między innymi do Moskwy, Ułan Bator, ... Wagony osobowe zostały wyprodukowane przez Zakłady Hipolita Cegielskiego w Poznaniu, we wrocławskim Pafawag-u i wschodnioniemieckie Waggonbau Görlitz. Na liniach kolejowych standardowych pociąg był ciągnięty przez lokomotywę spalinową PKP typu SU46. Skład został wycofany z użycia w 2003 roku.

Lokomotywa SU46 stosowana do ciągnięcia pociągu specjalnego. Źródło zdjęcia Licencja CC BY-SA 3.0

Wagony pociągu specjalnego z czasów PRL-u stojące na stacji kolejowej w Nowym Łupkowie.

Pociąg specjalny w okresie swojej świetności, gotowy w każdej chwili do wyjazdu, stacjonował na bocznicy rządowej Warszawa Szczęśliwce, był ochraniany przez żołnierzy z 1 Warszawska Brygada Zmotoryzowana im. Czwartaków AL – jednostki wchodzącej w skład Nadwiślańskich Jednostek Wojskowych.

Współcześnie dawna Pierwsza Węgiersko-Galicyjska Kolej Żelazna znajduje się na terenie czterech państw: Polska, Słowacja, Ukraina (tor szeroki 1 520 mm oraz normalny 1 435 mm) oraz Węgry, tworząc połączenia lokalne w tych krajach. Linia nie funkcjonuje całość, choć czynione są próby jej restytucji, tym razem jako atrakcji turystycznej. Wysiłki te są szczególnie widoczne ze strony polskiej oraz węgierskiej.

Osada Łupków powstała w 1872 roku w okolicy i na potrzeby stacji kolejowej. Była to osada kolejarska oraz pracowników leśnych. W latach 1890–1898 zbudowano linię kolei wąskotorowej, która prowadziła z nowo utworzonej stacji Nowy Łupków Wąskotorowy do Cisnej. Na stacji Nowy Łupków przeładowywano towary, głównie drewno, na kolej normalnotorową. W okresie międzywojennym wieś Łupków należała do powiatu leskiego należącego do w województwa lwowskiego. Stacjonowała w niej placówka Straży Granicznej I linii „Łupków". W latach 1945–1946 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali tutaj 6 Polaków, paląc wiele gospodarstw. W dniu 20 marca 1945 miejscową strażnicę WOP zaatakowali ukraińscy nacjonaliści. Jej załoga po kilkugodzinnej walce przebiła się na terytorium Czechosłowacji, skąd przedostał się do Leska. Po II wojnie światowej utworzono w Łupkowie Państwowe Gospodarstwo Rolne. Od roku 1968 znajduje się tutaj zakład karny, w którym podczas stanu wojennego przetrzymywano internowanych działaczy „Solidarności”. W 1994 roku Bieszczadzka Kolej Wąskotorowa zaprzestała funkcjonowania, po obecnym wznowieniu ruchu turystycznego nie dojeżdża niestety do Nowego Łupkowa Wąskotorowego.

• Ogólnopolska Baza Kolejowa
• Atlas Kolejowy
• Nowy Łupków na Wikipedii
• Tousty Dił w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego | t. XII
• Łupków w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego | t. XV cz. 2
• Pamiątka podróży cesarza Franciszka Józefa I po Galicyi i dwudziesto-dniowego pobytu jego w tym kraju
• Karty pamiątkowe z podróży cesarza Franciszka Józefa I po Galicyi r. 1880
• Informator statystyczny do dziejów społeczno-gospodarczych Galicji t. 13, Koleje żelazne w latach 1847-1914, St.Szuro, Kraków, 1997
• Przewodnik ilustrowany po c. k. austr. kolejach państwowych na szlakach Tarnów-Dębica-Rzeszów, Przemyśl, (...), Przemysł-Chyrów-Zagórz-Łupków, Chyrów-Drohobycz-Stryj, Drohobycz-Borysław
• Wikipedia - rządowy pociąg specjalny

"Pożegnanie w Łupkowie" - akwarela Wojciecha Kossaka ze zbioru „Podróż inspekcyjna cesarza Franciszka Józefa I po Galicji we wrześniu 1880 roku” Domena publiczna

Poniżej, piórem Aleksandra Nowoleckiego w „Pamiątce z podróży..."   fragment opisu pociągu specjalnego, którym Franciszek Józef I przemierzał w 1880 roku Galicję.

„Pociąg dworski złożony był z dwóch lokomotyw i kilkudziesięciu wagonów. Obie lokomotywy były pysznie przystrojone. Najjaśniejszy Pan odbył podróż w wagonie cesarskim (...). Pociąg dworski poprzedzał w odległości jednej stacji pociąg rekonesansowy. Wszystkie mosty na Wiśle, Dunajcu, Sanie itp. były odpowiednio udekorowane. (...) Wspomniany wyżej pociąg dworski wzięty od kolei północnej cesarza Ferdynanda, był tak urządzony, że pod względem okazałości i doskonałości żadne inne w tym guście dorównać mu nie mogą. Na czele wspomnianego pociągu znajduje się jako wóz bezpieczeństwa osobno w tym celu zbudowany wagon służbowy, który oprócz przedziałów dla prowadzących pociąg urzędników, mieści także mały warsztacik z wszelkimi narządami i przyborami, jakie mogą być potrzebne w razie popsucia się czego w drodze. (...) Sam wagon cesarski zbudowany jest na trzech osiach (...). Na zewnątrz pomalowany jest na zielono z obwódkami złotemi i emblematami Naj. Państwa." Jeśli idzie o cesarski salon to - jak zaświadczał ówczesny autor - składał się on z otomanki, sypialnego fotelu, trzech krzeseł i biórka. „Dalej znajduje się w tym salonie stoliczek zamykany pod ścianą, stoliczek owalny i stołek polowy (...) Ścianki są obite ciężkim adamaszkiem jedwabnym, a nieobite pola drzewne okryte są bogatą rzeźbą. Podłoga zasłana kobiercami perskimi. Podwójne okna zwierciadlane przysłonięte są żaluzjami. Zarówno salon jaki i inne przedziały pociągu dworskiego oświetlone są gazem. Z salonu cesarskiego prowadzą drzwi do urządzonego wygodnie przedziału adiutantów, oraz do przedziału toalety. (...) Wszystkie przedziały ogrzewane są ciepłą wodą." Pociąg prowadził nadworny maszynista Najjaśniejszego Pana - Jakub Haas.

Zdjęcie ze strony Majestic Imperator Train de Luxe

Czytaj także:

• Południowe transkarpackie odgałęzienia Galicyjskiej Kolei Transwersalnej
• Zapomniany maszynista najjaśniejszego Pana - Jakub Haas
• Majestic Imperator Train de Luxe
• Pierwsza Węgiersko-Galicyjska Kolej Żelazna [Erste Ungarisch-Galizische Eisenbahn (EUGE), Első Magyar-Gácsországi Vasút (EMGV)]

Tunel pod Przełęczą Łupkowską, drużyna kosiarzy, 1915 rok.

Tunel nazywany był Bramą Węgierską, a przez mieszkańców krain naddunajskich Wrotami Ruskimi. Przełęcz Łupkowska była ważnym obiektem strategicznym i nie ominęły jej działania militarne obydwu wojen. Szczególnie podczas pierwszej wojny w rejonie Łupkowa toczyły się ciężkie walki. Pobojowisko po jednej z bitew niezwykle obrazowo opisał Jaroslav Hašek. Sam tunel też był kilkakrotnie niszczony i odbudowywany. W 1915 roku uszkodziły go wycofujące się wojska austro-węgierskie. Podczas drugiej wojny światowej tunel był niszczony dwukrotnie: we wrześniu 1939 roku przez wojsko polskie i w 1944 roku przez armię niemiecką. W sierpniu 1945 roku Rosjanie przystąpili do rozminowania, odgruzowania i odbudowy tunelu.

Południkowe odgałęzienia Galicyjskiej Kolei Transwersalnej. Linia oznaczona nr 3 to współczesna linia kolejowa 107 a historycznie to Pierwsza Węgiersko-Galicyjskiej Kolej Żelazna na trasie Nowy Zagórz - Sátoraljaújhely w ciągu szlaku Lwów - Przemyśl - Budapeszt.

Nowy Łupków Wąskotorowy

Przebieg Pierwszej Węgiersko-Galicyjskiej Kolei Żelaznej. Fragment mapy: k.k. General-Inspection der öster. Eisenbahnen, 1895, 1:1 000 000 ze zbiorów Stanford Libraries - Stanford University |  Źródło mapy | Domena publiczna

Warto zobaczyć:

• Parę słów o… ODCINEK 51 – LINIA KOLEJOWA 107 |Nowy Zagórz – Łupków

• Parę słów o… ODCINEK 40 – TUNEL W ŁUPKOWIE

Najdłuższa podróż pociągiem na świecie (8 nocy, 166 godzin!) | Kolej Transsyberyjska | Relacja tylko 5 godzin :)

PoletMe Aviation Videos

Budowa magistrali transsyberyjskiej zakończona została 5 października/18 października 1916 roku, jedenaście lat po pierwotnie planowanym terminie. Od tego dnia pociągi mogły przejechać z Sankt Petersburga do Władywostoku w całości przez terytorium Rosji. Budowa Wielkiej Syberyjskiej Drogi, jak pierwotnie zwano Kolej Transysberyjską, rozpoczęła się w maju 1891 r. pod Władywostokiem. Prace uroczyście zainaugurował 23-letni carewicz Mikołaj Aleksandrowicz, późniejszy car Mikołaj II. Ostatni odcinek trasy uruchomiono natomiast 5 października 1916 r. w Chabarowsku, kiedy otwarto 2568-metrowy most. Stał się on najdłuższą przeprawą w Euroazji, zyskując przydomek Cudu Amuru, obecnie w ramach pamiątki pozostawiono jedno przęsło, obok stoi nowy most kolejowo-drogowy. Obecnie jest to najdłuższa linia kolejowa na świecie, która przekracza 8 stref czasowych, a całkowita długość torów wynosi 9288,8 km.

Budowa największej kolei świata wymagała nie tylko wysiłku fizycznego tysięcy robotników, ale również talentu inżynierów budujących mosty i tunele na terenie Uralu, Syberii i Dalekiego Wschodu. Znaczący wkład w budowę magistrali wnieśli Polacy – obywatele Cesarstwa Rosyjskiego, których było wielu wśród budowniczych, a przede wszystkim wśród inżynierów. Pismo „Kraj” w 1908 r. szacowało, że 18-20 procent inżynierów pracujących wówczas przy budowie kolei stanowili właśnie Polacy. 

• Główny szlak to linia transsyberyjska, która prowadzi z Moskwy do Władywostoku przez Niżny Nowogród, Perm, Jekaterynburg, Omsk, Nowosybirsk, Krasnojarsk, Irkuck, Ułan Ude i Czytę. Jest to najdłuższa linia kolejowa na świecie, która przekracza 8 stref czasowych, a całkowita długość torów wynosi 9288,8 km. Od 2002 roku całkowicie zelektryfikowana. Około 30% całego eksportu Rosji korzysta z tej linii.
• Drugi szlak to linia transmandżurska, która pokrywa się z linią transsyberyjską do miejscowości Czyta. Od tego punktu linia kieruje się na południowy wschód w kierunku Chin i kończy swój bieg w Pekinie.
• Trzeci szlak – linia transmongolska – pokrywa się z linią transsyberyjską do Ułan Ude na wschód od Bajkału. Później kieruje się w stronę Ułan Bator, by zakończyć swój bieg w Pekinie.
• Czwartym szlakiem jest linia Bajkalsko-Amurska (BAM)). Linia ma długość 4234 km i biegnie około 680–840 km na północ od Kolei Transsyberyjskiej i równolegle do niej. Została wybudowana jako alternatywa dla linii transsyberyjskiej z powodów strategicznych, szczególnie ze względu na bliskość granicy chińskiej.

Mapa Kolei Transsyberyjskiej. Kolor czerwony: trasa Kolei Transsyberyjskiej z 1930 | Kolor niebieski: trasa na zachodzie przed 1930 | Kolor fioletowy: trasa na wschodzie do 1916 | Kolor czarny: wariant południowy | Kolor zielony: magistrala Bajkał – Amur | Kolor pomarańczowy: główna linia Amur – Jakuck. Źródło

Współcześnie Nowy Jedwabny Szlak [Chiny - Europa] to w większości przebiegu Kolej Transsyberyjska.

Czytaj także:

• Wkład Polaków w budowę Kolei Transsyberyjskiej na przełomie XIX–XX wieku
• Sergiusz Leończyk, Wkład Polaków w budowę Kolei Transsyberyjskiej

Planowany przebieg Kolei Transsyberyjskiej na mapie kolei rosyjskich z 1896 roku. Domena publiczna 

Od lewej: Stanisław Kierbedź (junior), zarządca budowy Kolei Wschodniochińskiej, Adam Szydłowski, dowódca ekspedycji, która organizowała zaplecze budowy, Aleksander Łętowski, projektant i budowniczy mostu w Harbinie. Źródło fotografii

Akwalera Frédéric de Haenen, Kolei Transsyberyjska około 1913. Domena publiczna