Emil Škoda

Emil Škoda

Emil Škoda (niem. - Emil von Skoda, czes. - Emil rytíř Škoda)^[1] urodził się 18 listopada 1839 w Pilznie (Monarchia Austriacka) zmarł 8 sierpnia 1900 w Selzthal w Styrii. Był wybitnym czeskim inżynierem, przemysłowcem, założycielem jednego z największych w ówczesnej Europie koncernu przemysłowego Škoda w Pilźnie. Obecnie m.in. Škoda Transportation oraz Škoda Auto.

Emil Škoda

Emil Škoda urodził się z drugiego małżeństwa Franciszka Škody [1801 - 1888] z Anną Říhovą [1820–1854].

Ojciec Emila, doktor Franciszek Škoda był zamożnym, szanowanym i wpływowym obywatelem Pilzna. Pełnił funkcję lekarza regionalnego, szefa Wojewódzkiej Służby Zdrowia, był członkiem pierwszego zarządu browaru miejskiego. W rewolucyjnym 1848 roku został wybrany posłem do Reichstagu.^[2] Według wnuka Emila Škody, rodzina Škoda pochodziła z Dolan, następnie mieszkała w Letkovie. W 1830 roku (według innego źródła w 1831) Franciszek Škoda zgłosił się na ochotnika do tymczasowej lekarskiej praktyki w Galicji, gdzie pracował przy opanowaniu epidemii cholery. W latach 50-tych Franciszek Škoda porzucił sprawy polityczne i poświęcił się wyłącznie pracy lekarza. W 1856 roku sprzedał swój dom w Pilźnie i przeprowadził się do Cheba. Tutaj jako lekarz regionalny nadzorował leczenie Elżbiety, żony cesarza Franciszka Józefa I. Dzięki uznanym zasługom został w 1864 roku odznaczony Orderem Rycerskim Franciszka Józefa. Następnie przeniesiony do Pragi z tytułem Radcy Gubernatora i Wojewódzkiego Administratora Zdrowia. Podczas wojny prusko-austriackiej w 1866 roku silnie zaangażował się w opiekę nad rannymi żołnierzami. W następstwie szlachetnych działań został odznaczony Orderem Żelaznej Korony. W 1867 roku otrzymał tytuł szlachecki. W 1872 roku po przejściu na emeryturę przeniósł się do Wiednia. Umarł w 1888 roku, podobnie jak jego syn Emil podczas podróży. Bratem Franciszka, a stryjem Emila był Josef Škoda [1805 - 1881] profesor medycyny, wykładowca Uniwersytetu Wiedeńskiego, jeden z twórców „Modern Vienna Medical School”, pierwszy wiedeński wykładowca medycyny, który zdecydował się na prowadzenie wykładów w języku niemieckim, w miejsce wcześniejszej łaciny.

Dziadek Emila, Józef Škoda był mistrzem kowalskim, właścicielem warsztatu ślusarskiego oraz kamienicy w Pilznie, którą kupił około 1790 roku, przeprowadzając się z prowincjonalnego Letkova. Zatrudniał dwudziestu kilku pracowników. Rodzina Škoda była dobrze wykształcona, zamożną oraz rdzennie czeska. Posiadając świadomość bycia Czechami, byli jednak wykształceni i wychowani w duchu kultury niemieckiej. Nie były to proste decyzje, Franciszek Škoda wspomina po latach: „Nie dostałem możliwości odebrania dobrego wykształcenia, jako czeski chłopiec byłem odcięty od wszelkich możliwości kontaktów z dziećmi lepszych i dobrze wykształconych domów”.

Emil Škoda ukończył gimnazjum w Cheb. W 1859 roku jako jednoroczny roczny ochotnik armii austriackiej^[3] brał udział w wojnie Cesarstwa Austrii z II Cesarstwem Francuskim oraz Królestwem Piemontu i Sardynii. Podczas służby wojskowej nabawił się przewlekłej chorobą żołądka, która nękała go do końca życia. Wbrew tradycji rodzinnej i radom ojca, zdecydował się następnie lata studiować mechanikę oraz technologię, 4 semestry na Czeskim Uniwersytecie Technicznym w Pradze (České vysoké učení technické v Praze) następnie na Karlsruher Institut für Technologie. Po studiach Emil Škoda odbył zagraniczne staże - we Francji, Prusach, Niemczech, Anglii oraz Stanach Zjednoczonych. Szczególnie ważny dla Emila Škody były staże w państwach niemieckich, stojących pod względem ekonomii oraz uprzemysłowienia dużo wyżej od monarchii Habsburgów. Jako inżynier pracował w niemieckich hutach stali oraz w stoczni w Bremie. W 1866 roku po wybuchu wojny prusko-austriackiej został aresztowany, i wydalony z Prus do Austrii jako obywatel wrogiego państwa.

Po powrocie w 1866 roku do Czech, z pewna pomocą ustosunkowanego ojca, młody inżynier Emil Škoda, objął stanowisko głównego inżyniera w nowo zbudowanym zakładzie metalowym w Pilźnie. (Valdštejnské strojírny w Pilźnie, założone w 1859 roku). Właścicielem fabryki był jeden z najbogatszych przemysłowców oraz arystokratów czeskich, hrabia Ernst Valdštejn-Vartenberk. Młody inżynier otrzymał doskonałe warunki zatrudnienia oraz pensję w wysokości 1500 złotych reńskich. ^[4] Młody, ambitny inżynier Emil Škoda znacznie przyczynił się do rozwoju zakładu, pozyskał wielu nowych klientów. Zakład uzyskał kontrakty na budowę wyposażenia Kolei północnej, browaru Budweiser oraz gazowni w Pilznie, itp. Emil Škoda widział konieczność dalszej modernizacji procesów produkcyjnych, rozbudowy zakładu o nowe wydziały konieczne aby firma mogła się dostosować do rynku zamówień. Oczywiste wydawało się także dokapitalizowanie zakładu. Wielokrotnie proponował takie rozwiązania właścicielowi hrabiemu Valdštejn-Vartenberkowi, który jednak nie był zainteresowany rozbudową i dalszymi inwestycjami w pilzneński zakład. Impulsem zmian i ważnych decyzji Emila Škody stała się decyzja dyrektora zakładu inż Belaniego, który złożył rezygnację, a następnie założył własne przedsiębiorstwo w branży metalowej.

W dniu 12 czerwca 1869 roku Emil Škoda z pomocą kapitałów rodziny, odkupił zakład od hrabiego Valdštejna. Łączna uzgodniona cena wyniosła 167 642 złotych reńskich (w tym 100 000 w gotówce). Po zakupie natychmiast zaczął rozwijać swój zakład, kupił małą fabrykę z 33 pracownikami, na bazie której zbudował gigantyczne przedsiębiorstwo zatrudniające 4 000 robotników oraz 200 techników i inżynierów.

Nowy właściciel fabryki Emil Škoda, zaangażował się bez reszty w rozbudowę zakładu. Aby nie marnować czasu na dojazdy do pracy, życie rodzinne i towarzyskie, kazał sobie przygotować mieszkanie na terenie fabryki, a jedzenie dostarczać z pobliskiej gospody.

W 1871 roku Emil Škoda poślubił bogatą pannę Hermínę Hahnenkammovą, córkę niemieckiego przedsiębiorcy transportowego oraz prawnika. Firma teścia miała między innymi 200 spedycyjnych pojazdów konnych. Żona wniosła w posagu 100 000 złotych reńskich. Dzieci z małżeństwa Emila i Herminy były wychowywane przez guwernerów w kulturze niemieckiej. Pani Hermína Škodová była aktywną postacią społeczności niemieckiej w Pilźnie. Emil Škoda w swoich nielicznych wolnych chwilach, chodził na polowania ze swoim ukochanym psem Diabłem, zajmował się także tłumaczeniem dzieł francuskiego historyka Taine'a na język niemiecki.

Posag bardo pomógł w spłacie pożyczek zaciągniętych na zakup fabryki, zrównoważył także perturbacje finansowe jakie przeszły przez rynek ekonomiczny monarchii po krachu giełdy wiedeńskiej w 1873 roku. W 1872 roku Emil Škoda rozpoczął budowę huty stali, odlewni, dużej kuźni, bardzo nowoczesnej narzędziowni, ... Fabryka Škody dostarczała sprzęt dla cukrowni, browarów, kopalni oraz hut. Kluczową decyzją dla dalszego rozwoju przedsiębiorstwa było zaangażowanie się w produkcję uzbrojenia. Czas ku temu był najlepszy, mocarstwa europejskie powoli szykowały się do konfrontacji.

Więcej o produkcji zbrojeniowej Zakładów Škoda

Emil Škoda (siedzący piaty z lewej strony) ze swoimi współpracownikami, rok 1888

Emil Škoda (siedzący piaty z lewej strony) ze swoimi współpracownikami [1888, fotografia za dotyk.cz]

Emil Škoda bardzo mocno zainteresował się produkcja hutniczą i odlewniczą, i w tym kierunku profilował swój zakład. Produkował wysokiej jakości żeliwo, staliwo oraz stopy stali wysokiej jakości. Skierował swój ster w kierunku produkcji wysokiej jakości staliwa. odlewy stalowe z huty stali Škoda miały około 3% wyższą ciągliwość niż stal znanych europejskich firm. Emil Škoda uważnie obserwował wszystkie znaczące przedsiębiorstwa światowe oraz ich nowości technologiczne i konstrukcyjne. Z przemysłu amerykańskiego inspirowały go doniesienia o udanej produkcji stali stopowych z niklem i chromem. We współpracy z Fritz Asthower w Annen w Westfalii, zbudował pierwszą hutę stali w Pilznie i rozpoczął produkcję wysokiej jakości stali Annen. Był w stanie zdobyć oraz wdrożyć świetną technologię, ale także przejąć wszystkie inne firmy w Cesarstwie Austro-Węgierskim oraz całej Europie, z wyjątkiem zakładów Krupp-a. Huta Škody była stopniowo wyposażana w piece Siemens-Martin oraz piece tyglowe, suwnice o udźwigu 20 ton, prasy, dmuchawy itp. Zamówienia dynamicznie wzrastały. Przede wszystkim wzrosła jakość.

Oprócz jakości dynamicznie wzrastała zdolność produkcyjna, w 1886 roku udało się wytopić około 4000 ton, to w 1899 roku było to już ponad 7000 ton stali. Do produkcji stali i odlewów było zaangażowanych około 800 pracowników na 2800 wszystkich zatrudnionych, to pokazuje skalę zaangażowania w branżę hutniczą. Posiadanie własnych, doskonałej jakości odlewów i odkuwek pozwoliło zakładom Škoda z czasem stać się jednym z najlepszych i największych producentów uzbrojenia w świecie, z całkowicie dominująca pozycją w monarchii.

Kalendarium rozwoju zakładów Škoda:

1871 - zakup nowych terenów inwestycyjnych , pomiędzy ulicą Tylową a przyszłą linią kolejową Pilzno - Cheb ^[5].
1871 - budowa nowej hali odlewni oraz hali montażowej,
1876 - otwarcie pierwszego przedstawicielstwa firmy za granicą (Kijów, Rosja, 22 pracowników handlowych),
1882 - budowa kuźni,
1886 - budowa huty stali, pierwszy powstał 5-tonowy piec Siemens-Martin, drugi 10-tonowy został uruchomiony w 1887, do 1914 roku zakłady miały 6 pieców i 3 konwertory,
1886 - budowa linii kolejowej, która połączyła fabrykę z linią kolejową Wiedeń - Pilzen - Cheb. Wielkie ułatwienie w transporcie wielkogabarytowej produkcji do klientów,
1889 - kolejne nowe produkcyjne oraz magazynowe obok bocznicy kolejowej,
1899 - założenie spółki akcyjnej,
koniec XIX wieku - firma zatrudniała 3211 pracowników w tym około 250 pracowników inżynieryjnych i biurowych.

Emil Škoda pomimo swojej dominującej pozycji w produkcji nowoczesnego uzbrojenia, nieustannie toczył zmagania z konserwatywnymi wojskowymi, decydującymi o zakupach uzbrojenia. Dużo czasu, nerwów oraz stresu dostarczyły mu rozmowy o konieczności odejścia w produkcji dział, od stopów brązu na rzecz nowoczesnych odlewów stalowych.

Emil Škoda na fabrycznej strzelnicy w okolicach Pilzna

Emil Škoda (siedzi drugi z prawej) na fabrycznej strzelnicy w Doudlevcích, okolice Pilzna [1895, fotografia za dotyk.cz]

Emil Škoda na polowaniu w 1896 roku.

Pod koniec życia Emil Škoda został zmuszony do ściślejszej współpracy z kapitałem bankowym i akcyjnym. Uświadomił sobie, że era niezależnych wielkich szefów dobiega końca i nie ma innej możliwości rozwoju. 12 grudnia 1899 roku w salonie dzisiejszego hotelu Slovan, powstała spółka akcyjna Škoda Works. Początkowy kapitał zakładowy Škoda Works został ustalony na 25 milionów koron. Emil Škoda otrzymał większość ze 125 tysięcy akcji w postaci 65 tysięcy akcji o wartości podstawowej 13 milionów koron. Pozostałe 60 000 akcji (wartość około 6,6 mln CZK) należały do Credit Bank oraz innych banków. Fabryka w Pilźnie, w szczególności odlewnia, zakład inżynieryjny i zbrojownia wraz z całym terenem i maszynami, oszacowano na 15 milionów koron. Tak więc, sprzedając swoją firmę E. Skoda nowej firmie o nazwie Skoda Works, nabył swoje akcje o wartości 13 milionów koron, a ponadto otrzymał 2 miliony koron w gotówce. Zobowiązania firmy jednak wynosiły prawie 26 milionów koron. Emil Škoda chociaż pozostawał prezesem spółki i jej dyrektorem naczelnym i głównym udziałowcem, widział, że jest już na zawsze zależny od woli banków, i ich nie zawsze korzystnych decyzji personalnych i biznesowych. Sam chory i zmęczony rozumiał, że nadchodzą nowe czasy i powrót do starego porządku nie jest już możliwy. Jako Dyrektor Generalny spółki akcyjnej uczestniczył tylko w trzech spotkaniach Rady Dyrektorów.

Zakłady Škoda

Po pięćdziesięciu latach intensywnej pracy, inżynier Skoda zaczął niedomagać na zdrowiu. Dały znać o sobie wytężone lata pracy, a szczególnie nieustannie odczuwany stres związany z odpowiedzialnością za sukces swojego przedsiębiorstwa oraz ostatnie wymuszone decyzje o przekształceniu prywatnego przedsiębiorstwa w spółkę akcyjną. Lekarze wymusili na schorowanym przedsiębiorcy konieczność leczenia, zmiany trybu życia, wyjazdu na południe Europy. Jednak na ratunek było już zbyt późno.

Stosunkowo młody, 61-letni Emil Skoda zmarł w wagonie coupe, podróży pociągiem 8 sierpnia 1900 roku, niedaleko Selzthal w Styrii, w powrotnej podróży do Pilzna z kuracji w spa Gastein. Pogrzeb odbył się w Pilznie, był wielkim wydarzeniem, szczególnie wśród niemieckiej części obywateli. Wzięło w nim udział większość z ponad czterech tysięcy pracowników jego fabryki, ciało założyciela spoczęło na zawsze w oszklonej trumnie w grobie na Cmentarzu Mikołaja W Pilznie. W przeciwieństwie do dużych artykułów w głównych gazetach monarchii, prasa demokratyczna (patriotycznie czeska) nie podała ani jednej wzmianki z tego wydarzenia.

Grób Emila Škody na cmentarzu św. Mikołaja w Pilznie

Nagrobek z brązowym napisem „ Emil Ritter von Skoda ” z 1903 roku jest dziełem włoskiego rzeźbiarza Raffaella Romanellego (1856–1928). [Commons.wikimedia]

___

Po śmierci Emila Škody, jego syn Karel odziedziczył większość udziałów w firmie. Oprócz produkcji broni Plzeňská Škoda poświęciła się również produkcji silników parowych, silników gazowych, sprzętu wydobywczego, przemysłu spożywczego, a także zyskała sławę w produkcji dużych i skomplikowanych odlewów dla przemysłu stoczniowego. Warto wspomnieć o produkcji podzespołów dla elektrowni poniżej wodospadu Niagara lub śluzy w kanale Sueskim. Od 1904 roku w Škodzie produkowane są turbiny parowe. W 1907 roku powstał własny instytut badawczy. W trakcie I wojny światowej zakłady Škoda były głównym dostawcą uzbrojenia dla armii monarchii Habsburgów. Po pierwszej wojnie światowej powstała Czechosłowacja, rząd Czechosłowacji zabronił Carlowi von Skodzie (Karel Skoda nie używał czeskiego zapisu swojego nazwiska) angażowania się w jakąkolwiek działalność gospodarczą w nowym państwie. Udziały w firmie, poniżej swojej wartości musiał sprzedał czeskim bankom, a sam wyprowadził się do w Zurychu.

Karel Skoda miał trzech bezdzietnych synów, na nich wymarła męska gałąź rodziny Škoda.

___

Przypisy:

W 1867 roku ojciec Emila Škody otrzymał austro-węgierski tytuł szlachecki
Sejm Świętego Cesarstwa Rzymskiego, Sejm Rzeszy, Sejm Rzeski. Członek Reichstagu w latach 1848-1850
Jednoroczny ochotnik (niem. Der Einjährig-Freiwilliger, wcześniej der Einjährige) – w armii austro-węgierskiej, niemieckiej i pruskiej osoba, mająca wykształcenie średnie (matura) lub wyższe, która zgłosiła się samodzielnie do służby wojskowej. Służba trwała jeden rok (tzw. Präsenzdienst) w wybranym przez ochotnika rodzaju broni (w Austrii była to rezerwa oficerska). Służba mogła być przedłużona z inicjatywy ochotnika jak i armii, za zgodą ochotnika.
Złoty reński - gulden austro-węgierski (floren, złoty reński) – srebrna moneta Cesarstwa Austriackiego, a następnie Austro-Węgier, ważąca 12,34 grama (próba srebra 900). Na monetach nominał oznaczany był skrótem "Fl."
Pozostałości pierwotnego zakładu inżynieryjnego (Valdštejnské strojírny w Pilźnie) zostały rozebrane dopiero w 2009 roku.

Źródła:

Emil Škoda

Menu postaci