Stefan Władysław Bryła – polski inżynier budowlany, pionier spawalnictwa i konstrukcji spawanych, konstruktor pierwszego na świecie mostu spawanego, profesor Politechniki Lwowskiej. Polityk lwowskiej chadecji i poseł na sejm II RP, dyrektor Departamentu Robót Publicznych i Odbudowy Delegatury Rządu na Kraj, rozstrzelany przez Niemców w ulicznej egzekucji.
Stefan Bryła urodził się 17 sierpnia 1886 roku w Krakowie, zamordowany 3 grudnia 1943 roku w Warszawie. Urodził się z małżeństwa Pawła Bryły (1852-1903), polonisty, nauczyciela, późniejszego dyrektora gimnazjum w Stanisławowie i Eligii Marii z Chrzanowskich, publicystki i działaczki społecznej.
W 1903 roku ukończył z odznaczeniem szkołę realną w Stanisławowie i rozpoczął studia na Wydziale Inżynierii Szkoły Politechnicznej we Lwowie [późniejsza Politechnika lwowska]. Niezwykłe zalety umysłu i charakteru Stanisława Bryły zostały szybko dostrzeżone – jeszcze przed ukończeniem studiów w roku 1907 otrzymał posadę asystenta Wydziału Inżynierii. W 1908 roku uzyskał tytuł inżyniera. Złożony z odznaczeniem w 1908 r. egzamin dyplomowy i opublikowana w tym roku w Czasopiśmie Technicznym pierwsza praca naukowa pt. „Przestrzenne powierzchnie wpływowe" zapoczątkowały jego błyskotliwą karierę naukową. W 1909 roku obronił doktorat, a w 1910 roku uzyskał stopień naukowy doktora habilitowanego i niemal natychmiast wyjechał za granicę, by poznawać najnowocześniejsze rozwiązania technologiczne w sztuce budowlanej Zachodu. W latach 1910-1912 pogłębiał wiedzę na Politechnice w Charlottenburgu koło Berlina, Écoledes Ponts et Chaussees w Paryżu oraz na University of London. Pracował na budowach w Niemczech, Francji, Anglii, Kanadzie i USA.
Był nie tylko naukowcem, ale także wielkim patriotą. W czasie I wojny światowej aktywnie uczestniczył w życiu środowisk polskich w Kijowie. Pełnił funkcję prezesa Związku Inżynierów i Techników w Rosji. W latach 1915–1917 był wykładowcą Polskiego Kolegium Uniwersyteckiego w Kijowie. W 1918 roku brał udział w bitwach o polskość Lwowa, a w latach 1919 - 1920 walczył na froncie wschodnim z wojskami ukraińskimi i sowieckimi, brał udział w Bitwie Warszawskiej.
W 1921 roku otrzymał nominację profesorską i objął II Katedrę Budowy Mostów Politechniki Lwowskiej. Ponad dekadę realizował tam swoje pasje naukowe, konstruktorskie i dydaktyczne. Jesienią 1934 roku został powołany postanowieniem prezydenta RP Ignacego Mościckiego na Katedrę Budownictwa Konstrukcyjnego Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej. Wykładał tam statykę i mechanikę budowli oraz stalowe konstrukcje budowlane. Dla studentów był nie tylko wykładowcą, ale autorytetem o ogromnej wiedzy praktycznej oraz doskonałym metodykiem w dziedzinie spawalnictwa oraz konstrukcji wieżowców. W latach 1938–1939 był dziekanem Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej.
Wybór konstrukcji projektu prof. Stefana Bryły:
- Kompleks budynków Muzeum Narodowego i Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie
- Hala Fabryki Parowozów w Warszawie (1922),
- Budynek Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Wzajemnych w Warszawie na rogu ul. Kopernika 36-40 i ul. Sewerynów; wysokości 9 kondygnacji (1928)
- Pierwszy na świecie drogowy spawany most na rzece Słudwi w Maurzycach (1927–1929)
- Budynek Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Wzajemnych w Łodzi, dziś PZU, przy al. T. Kościuszki 57; wysokości 8 kondygnacji (1929–1930)
- Dom akademicki przy pl. Narutowicza (ul. Akademicka 5) w Warszawie; wysokości 10 kondygnacji (1922–1930)
- Most spawany na rzece Słudwi (Retki) (1931)
- Gmach Pocztowej Kasy Oszczędności w Warszawie (Poczty Głównej) przy ul. Świętokrzyskiej 31/33; wysokości 7 kondygnacji (1930–1932)
- Gmach Urzędu Skarbowego w Katowicach („Drapacz Chmur”, tzw. mister Katowic) przy ul. Żwirki i Wigury 15; wysokości 14 kondygnacji (1930–1932)
- Budynek mieszkalno-biurowy Towarzystwa „Prudential” przy pl. Powstańców Warszawy; wysokości 17 kondygnacji (1931–1933)
- Budynek Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie przy al. Mickiewicza 22; wysokości 9 kondygnacji (1934)
- Gmach Marynarki Wojennej w Warszawie przy ul. Wawelskiej; wysokości 5 kondygnacji (1934)
- Gmach Urzędu Telekomunikacyjnego w Warszawie przy ul. Nowogrodzkiej 45 (1928–1934)
- Budynek mieszkalny Funduszu Kwaterunku Wojskowego (dom Bez Kantów) w Warszawie przy Krakowskim Przedmieściu 11 (na rogu ulicy Królewskiej); wysokości 8 kondygnacji (1934–1935)
- Hala Targowa w Katowicach przy ul. Piotra Skargi 6 (1935)
- Szpital Okręgowy im. marszałka Józefa Piłsudskiego w Warszawie (1939)
- Hala nr 3 w PZL Mielec (1939)
Legitymacja Stefana Bryły, profesora Politechniki Warszawskiej. Od 1934 wykładał budownictwo na Politechnice Warszawskiej, w latach 1938–1939 był dziekanem Wydziału Architektury PW.
"Trzeba myśleć i trzeba pracować"
Stefan Bryła opublikował około 260 prac naukowych. Poniżej niewielki ich wybór.
- Podręcznik statyki budowli, Dla średnich szkół technicznych; Warszawa 1920, Lwów-Warszawa 1925,
- Podręcznik budownictwa żelaznego; Lwów-Warszawa 1924,
- Przepisy dotyczące obliczeń statycznych w budownictwie lądowym; Lwów-Warszawa 1928,
- Most na rzece Słudwi pod Łowiczem: (1-szy most spawany elektrycznie w Europie); Warszawa 1929,
- Rekonstrukcje budowli żelbetowych; Lwów 1929,
- Spawane konstrukcje rurowe; Warszawa 1933,
- Przepisy projektowania i wykonywania stalowych konstrukcji spawalnych w budownictwie; Warszawa 1934,
- Badanie jakości połączeń spawanych; Warszawa 1934,
- Beton w budownictwie wiejskim; Lwów-Warszawa 1937,
- Drogi polskiego mostownictwa; Lwów 1937,
- Metody badania spoin; Warszawa 1938,
- Beton i żelbet,
- Statyka budowli,
- Podręcznik inżynierski (cztery tomy); Lwów-Warszawa (1927–1936).
Profesor Stefan Bryła napisał także kilka powieści opisujących swoje podróże po świecie oraz zbiory tekstów publicystycznych.
- Jeden dzień w Jokohamie: kartki z podróży po Japonji; Lwów 1913,
- Honolulu: wrażenia z podróży; Lwów 1913,
- Ameryka; Lwów 1921,
- Daleki Wschód; Lwów 1923,
- Rola polityków katolickich; Warszawa 1937.
Profesor był także encyklopedystą. Dla pięciotomowej Ilustrowanej encyklopedii Trzaski, Everta i Michalskiego opracowywał hasła związane z techniką i budownictwem.
Podczas okupacji niemieckiej Stefan Bryła bardzo aktywnie uczestniczył w podziemnym kształceniu politechnicznym, wykładając też od 1942 w oficjalnej Państwowej Wyższej Szkole Technicznej im. Hipolita Wawelberga i Stanisława Rotwanda w Warszawie. W czasie okupacji profesor prowadził tajne nauczanie, a egzaminy dyplomowe odbywały się w jego mieszkaniu. Pełnił również ważne funkcje w strukturach Polskiego Państwa Podziemnego, kierując wywiadem techniczno-przemysłowym i planowaniem powojennej odbudowy Polski oraz kierunków jej przyszłego rozwoju. Wspólnie z inż. Witoldem Gokielim opracował dziesięcioletni plan takiej odbudowy.
Podczas II wojny światowej w konspiracji Stefan Bryła używał pseudonimy: Osiński, Władysław Zakrzewski.
Aresztowany 10 września 1942 roku, po miesiącu wykupiony z Pawiaka, nie zaprzestał działalności konspiracyjnej. Ponownie aresztowany z całą rodziną 16 listopada 1943 roku, został 3 grudnia tego roku rozstrzelany z grupą zakładników w pobliżu zajezdni tramwajowej przy ulicy Puławskiej w Warszawie.
Żona Stefana Bryły – Maria Bryła tak opisuje aresztowanie:
"(…) Podczas wojny mąż mój został przez Niemców zamordowany. Pierwszy raz został aresztowany w listopadzie 1942 roku w mieszkaniu przy ul. Nowakowskiego 10. Przyjechali wówczas gestapowcy i wywieźli go na Pawiak, skąd został zwolniony po miesiącu. Mąż opowiadał mi, iż zadano mu pytanie, czy zna organizacje podziemne. Drugi raz aresztowanie nastąpiło w listopadzie 1943. O godzinie 12.00 w nocy wtargnęli gestapowcy do naszego mieszkania, […] gestapowcy przeprowadzili rewizję, po czym oficer oświadczył, że nas aresztuje. […] zostaliśmy wszyscy zabrani na al. Szucha. Tam przyłączono nas do grupy aresztowanych tej nocy Polaków. Ponad trzydzieści osób załadowano na ciężarowy samochód i przewieziono na Pawiak. Tam rozdzielono mnie z mężem. Córka i ja zostałyśmy przesłuchane po kilku dniach. Pytano nas, czy mąż nie należy do organizacji i czy nie odbywały się u nas zebrania. Podczas przesłuchania nie bito nas, jednakże inne więźniarki były katowane. […] Ja, córka i lokatorka zostałyśmy zwolnione po miesiącu. Mąż mój już nie wrócił. Nazwisko jego przeczytałam na plakacie zakładników rozstrzelanych jako odwet za zabicie kilku Niemców."
Imię Stefana Bryły nosi jedna z ulic na warszawskim Mokotowie, a od 1994 – audytorium w gmachu wydziału architektury PW na rogu ulic Koszykowej i Lwowskiej oraz zespoły szkół w Warszawie i Białymstoku. Od 1964 roku Polski Związek Inżynierów i Techników Budownictwa nadaje nagrodę im. Stefana Bryły za osiągnięcia naukowo-badawcze lub naukowo-techniczne w dziedzinie konstrukcji budowlanych.
Symboliczny grób profesora znajduje się na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
Źródła:
