Jan Prosper Witkiewicz (*24 czerwca 1808 - + 8 maja 1839 w Petersburgu) – współorganizator stowarzyszenia „Czarni Bracia”, carski wysłannik do Azji Środkowej, stryj architekta, krytyka sztuki, pisarza Stanisława Witkiewicza, ojca Stanisława Ignacego Witkiewicza. Uczestnik tzw. Wielkiej Gry czyli rywalizacji między Imperium Brytyjskim a Imperium Rosyjskim w XIX wieku o wpływy na Bliskim Wschodzie i w Azji Środkowej – głównie na terenie obecnych Iranu, Afganistanu i Pakistanu, a także Tybetu.

Jan Prosper Witkiewicz z albumu „Kolekcja portretów rysowanych z natury w Teheranie i Tabriz” Źródło Domena publiczna.

Jan Prosper Witkiewicz od 1 maja 1839 roku czekał w hotelu Paryż w Petersburgu na audiencję u ministra spraw zagranicznych Nesselrodego. W dniu 8 maja 1839 roku znaleziono go we własnym mieszkaniu, zastrzelonego. Miał niespełna 31 lat. Według wersji oficjalnej, władz carskich, Jan Prosper Witkiewicz zginął śmiercią samobójczą. Według wersji niektórych badaczy rosyjskich, mógł zostać zabity przez agentów wywiadu brytyjskiego. Według wersji rodzinnej, został zamordowany przez carską tajną policję bo za dużo wiedział. W polskim przekazie Jan Prosper Witkiewicz określany jest jako Wallenrod, który prowadził podwójną grę polityczną, polegającą na sprowokowaniu wybuchu wojny między Rosją i Wielką Brytanią.

• Alwida Antonina Bajor: Tajemniczy „Wallenrod” z Poszawsza na Żmudzi
• Википедия - Ян Ви́кторович Витке́вич
• Wikipedia
• Хопкирк П. Большая Игра против России: Азиатский синдром: Рипол Классик; М., 2004
• ГУС М.С. «ДУЭЛЬ В КАБУЛЕ» Taszkient 1964 | История Орска
• Miłość i Wschód. - M .: „Pisarz moskiewski”, 1994.
• Polacy w Rosji: XVII - XX wiek. Materiały międzynarodowej konferencji naukowej. Krasnodar, 10-11 lipca 2002. Krasnodar 2003
• Orenburska armia kozacka // Etnopanorama. - Orenburg, 2002. - Nr 3-4. - S. 79-85
• Cudzoziemcy i poganie w orenburskiej armii kozackiej // Dialog etniczno-wyznaniowy: status, sprzeczności, perspektywy rozwoju. - Orenburg, 2002. - S. 179-186
• Semenov V.G., Semenova V.P. Gubernatorzy terytorium Orenburga. - Orenburg, 1999. - 400 s.
• Wielka Gra w Afganistanie: "Lew pręży się do skoku"
• Wielka Gra | The Great Game | Большая игра
• Nad kim lamentował Mickiewicz w III części Dziadów?
• Jan Prosper Witkiewicz. Zapomniany szpieg

 Wielka Gra - rywalizacja między Imperium Brytyjskim a Imperium Rosyjskim w XIX wieku o wpływy na Bliskim Wschodzie i w Azji Środkowej – głównie na terenie obecnych Iranu, Afganistanu i Pakistanu, a także Tybetu.

1814 Thomson Map of Persia (Iran), engraved by J. Smith, Clement's Inn, Strand. Domena publiczna

Edward Stanford Ltd. Political map of Asia in the early XX century, 1912 rok. Domena publiczna

Seria „kolorowych rewolucji” na Bliskim Wschodzie, wojna w Syrii, wzmocnienie talibów w Afganistanie, płonące niestabilnością kraje na Bliskim i Środkowym Wschodzie, to tylko ciąg dalszy historii która rozpoczęła się ponad 200 lat temu i została nazwana Wielką Grą. Oczywiście nie ma oficjalnej daty rozpoczęcia Wielkiej Gry służb wywiadowczych, dyplomatów i wojska imperiów rosyjskiego i brytyjskiego. Jednak nieoficjalnie odliczanie sięga czasów zabójstwa Pawła Pierwszego, w przygotowaniu którego ambasador Anglii brał bezpośredni udział. Potem, przez całe 200 lat ciosy i kontrataki następowały jeden po drugim. Aneksja Azji Centralnej przez Rosję i występ Szamila na Kaukazie, dwie wojny brytyjsko-afgańskie, wyzwolenie Bułgarii po wojnie rosyjsko-tureckiej, planowana, ale niezrealizowana kampania Kozaków Platowa w Indiach i wojna krymska, ruch ruch narodowo-religijny Basmachi w latach 20. XX wieku, a nawet słynne podróże Przewalskiego, wszystko to jest Wielka Gra. Aleksander Burns i Jan Prosper Witkiewicz, Aga Mehdi i Arthur Connolly, Aleksander Gorczakow i Benjamin Disraeli, cesarz Aleksander I i królowa Wiktoria: szpiedzy, skrytobójcy, dyplomaci, politycy i władcy, wszyscy oni są kluczowymi postaciami, które w taki czy inny sposób wpłynęły na ogólny kurs Wielkiej Gry. Jakie było tło wojen i porozumień dyplomatycznych, czego w Azji szukała Rosja i Wielka Brytania, dlaczego nie mogły się ze soba zgodzić? O tym wszystkim opowiedzą współcześni historycy, politycy, dyplomaci i eksperci. Wielka Gra trwa, nie wszystko jest jawne i do końca wyjaśnione. Do gry wchodzą Chiny.

Karykatura polityczna przedstawiająca afgańskiego emira Sher Aliego z jego „przyjaciółmi” – rosyjskim niedźwiedziem i brytyjskim lwem (1878) | Autor Sir John Tenniel (1820-1914)

Czytaj także:

• Bronisław Grąbczewski
• Spotkanie z Grzegorzem Braunem w Łodzi w ramach promocji książki "GIETRZWAŁD 1877 - nieznane konteksty geopolityczne" [12 VII 2018]
• Gietrzwałd 1877. Wojna światów. Zwiastun filmu dokumentalnego Grzegorza Brauna. Premiera we wrześniu 2024 roku